LI MAINA DLA HCOLA I SONT:
Classe I
Lucani Marco
Martinelli Anna
Reinaudo Angela
Classe II
Lucani Mariella
Reinaudo Nelly
Classe III
Rocco Michela
Classe IV
Martinelli Barbara
Recrosio Davide
Reinaudo Mara
Reinaudo Patrizio
Rocco Mara
Classe V
Lucani Corinna
Querio Marzia
LÉ MAGISTRÉI SONT:
Stefano Maria Gabriella
Oberto Maria Margherita
LI PRA
Li pra, en Val Soana, i sontgnent tant grant. Tenti i sont en riva. D’an pra à l’auto ô i ét lé partié qui i sont marqquaié con li tèrmo. Ô sé butét en roc en poc gro à mèf “lo tèrmo” et d’auti dui pitoni roc, un pèr banda dlo tèrmo “li téhtémoni”.
En iagio, canqué titi i avont dé vacé et i avont bésen dé tanta èrba, ô sé dovéit faré atension à gnent pasar lé parié dla propriétà s’ ô sé voléit gnent rusiar con lo patron dél pra apia !
LI TARPON
En tli pra ô sé véit dé pitodi monton dé tèra. I sont fait da li tarpon. Fé béhtié fi i mingiont lé boié. I sont pitodé et i hquieiront gnent tant ma i ant en bob nas. Lo péi ô l’ét néiro et lucit comé en vélü. Li tarpon i fant dé longé galérié sot à tèra et i hcaton con lé pioté da douant qui sembiont dé palèté. Lé galérié i portont à na tana sot al tarponèr.
Li tarpon i portont dé dant à li pra, ma à carqui ciosa i sèrvéissont pèrqué qui mingiont lé boié.
Le talpe fanno i mucchi |
Li tarpon i fant li tarponér |
La talpa |
Lo tarpon |
LO IAM
S’ ô sé vét avéi dé bon fen, ô sé dévét en iamar li pra.
« Cia dé Crot » i sa dit qué l’èrba bona i sé pèrt subit s’ ô s’en iamét gnet, pèrqué i at la rèis pi cürta. Envécé, l’èrba grama, i ét comé la gent grama et i at la vita longi pèrqué la réis i ét pi profonda et i sé pèrt mai.
Lo iam, en tli pra, ô sé portét gia d’ötont, canqué ô sé largét pi lé vacé.
Lo fahton qu’ ô sé drouét à portar lo iam ô l’ét fait con bohc dé sérvagio et ô sé portét en téhta.
Pèr faré en fahton da iam, « Michèl dè Crot » ô butét vint eiuré. Poi lo iam ô sé hpatét. Adagio ô sé hpatét d’ötont, ma quasi sempé ô sé hpatét dé primà, apéna qu’ ô déhgéilét, paré ô pét pénétrar dabin en tél téren.
Canqué li pra i sont en-iama, ô sé dévét anco pulili. Fé varcan fi ô sé fait sempré dé primà et ô sé drouét lo rahtél.
LO FEN
Lo fen en Val Soana ô sé taiét lo méis dé giügn, en poc en rétart rèhpèt à la piana darei qui lo taiont lo méis dé mai.
Ô Fos ô vint taia entor lo quindé dé giügn ; ô Crot envécé i lo taiont entor lo iiét dé giügn.
LA SÉFA
Pèr taiér lo fen ô sé drouét la séfa. Douant d’alar taiér, lo séador ô dévét martélar la séfa. Ô pontalét la lama enfimà l’airéla et ô piquét con en martél piat. Martélar ô l’ét gnent facilé, pèrqué s’ ô sé donét en colp da fi et en colp da lai, la lama i sé déhcartét et i fait « clic, clac ».
Canqué la lama i ét martélai ô sé pét comenfir à tair lo fen. Lo séador, ô sé portét apré la pèra, dinté en tél cuèr. Paré, sé la séfa i taiét pi dabin, ô tirét féra la pèra et ô molét la lama.
LA MÉSÉIRI
La méséiri i sèrvéit pèr tair l’èrba o per tair lo fen apia à li roc, à lé pianté, à lé partié. I la drouont hquasi sempé lé fénè. I at lo mangélo dé bohc et la lama fait comé en quart dé lunà.
LO RAHTÉL
Lo rahtél da fen ô l’et en bohc. Ô at en lonc et lo géif ô tint lé dent. En iagio, tuti li capfamii i savont faré li rahtél, orà ô li fait anco “Michél dé Crot”. Canqué lo rahtél ô l’ét rontu o sensa dent, ô seé rengét con lo rébèc. Lo rahtél sèrvéit gnent mahqué plo fen, ma anqué plo giaf, pèr l’èrba.
LO FORQUIN
Lo forquin ô at lo mangélo dé bohc et dué brué dé fér. Ô sèrvéit pèr hpatar lo fen.
FARÉ FEN
Lo fen ô sé séiét con la séfa. Lo séiador ô comenfét da sénéhtra et ô vat à dréiti. Apia à lé partié, lo fen ô sé séiét con la méséiri.
Canqué lo fen ô l’ét taia, venté hpatalo. Pèr fé varcanfi ô sé drouét lo forquin. Envé noit, con lo rahtél ô sé ramafét lo fen en tenti muélét sé no la rosà i lo bagnirét trop.
À la matin apré à canq’ ô ruét lo séroi ô sé hpatét torna et apéna qu’ ô l’ét séc da na banda ô sé virét da l’auta.
En tél dépoi-méfégèr tart, sé lo fen ô l’ét preiu séc, i sé fant tornadé muél et logèr apré ô sé hpatét mauto iagio.
Canqué lo ten ô l’ét bél, lo fen ô sécét en düi gèr. Ô dévét gnent éhté trop séc sé no lé foié et lé fieui i sé frisotont et ô i é vihtét mahqué pi lé buhcé.
PORTAR FEN
Canqué lo fen ô l’ét séc, ô sé portét en tla mura.
Con lo rahtél ô sé comenfét à embréhtalo. Poi i sé htendont lé cordé:dué pèr li fai pi pitoni, tréi pèr li fai pi gro. Lé cordé i sé butont pèr lonc.
En iagio, à canqu’ ô sé fasivét lo fen dé montagni, i sé butavont tréi cordé : dué longianié et na travèrsai. Apéna lé cordé i sont htendué, ô sé fait dé brafié et i sé butont enfima, poi ô sé gropét lo fai. Lé cordé, da na banda, i ant na tacola dé bohc con dui guicio. En tél prim guicio ô sé fait un grop fis pèr tinir la corda, en tèl secont, ô sé fait n’angasa con la corda pèr gropar lo fai.
Canqué lo fai ô l’ét envion, ô sé pinét pèr faré céire giu lé buhcé qui posont féra et poi ô sé fait la tèhta et ô sé ciargiét.
En Val Soana lo fen ô sé portét en téhta et ô sé drouét dé carét et gnanca dé lédé. À la fin i sé cuiéiiont lé réfénèré en tél fiorér et i sé portont en tla mura.
Pèr portar lo fen ô i ét aoi lo foiarèl ma da noiauti ô sé drouét gnent tant. En tli ten vié i drouavont la travéci, ma ora ô i et hquari pi gnun qu’ ô l’at.
LA MURA
Lo fen ô sé portét en tla mura qui i ét quasi sempé apia al beui. La mura i at düi pian et féiqui enfuma ô sé démandét lo trabial. En tél trabial ô i ét dé grosé duèrturé qué adiagio i sé séront con d’as. Pèr entrar en tla mura ô i et na grosa porta à dué partié. La porta i sé sérét con en froi dé bohc qu’ ô sé frémét con en cugn.
À canqu’ ô sé ruét con lo fai en tla mura, i sé gavont lé cordé et ô sé hportét lo fen enfuma la biéhta durando lo forquin.
Lo fen ô sé bogét da la mura mahqué al moment da donar da mangiar à lé vacé. Ô sé envionét aleuira li trosél qui sé gropont en tél fiorér.
A la vaci i sé donont düi trosél à la matina et düi à la noit: en trosél dé fen et un dé récorf. Lé vacé i mingiont pi avolentèr lo récorf.
VAIRO QUALITAIÉ DÉ FEN
Lo prim fen qu’ ô sé taiét ô l’ét “lo fen”.
Lo sécont nosauti lo démanden “lo récorf”.
Lo tèrs i lo taiant gnent et ô l’ét “la pahturà”.
En iagio tuti i alavont en montagna a faré fen et ô sé taiavét “lo fen dé montagniE.
Lé buhcé qui végnont en tli maiaf i sont « lo vaciairaf ».
Ora pi gnunt ô vat à montagni à faré fen et s’ ô gné n’ét gnent preui ô sé cétét à düimilalire al miria.
Il cesto da letame |
Lo fahton |
La striscia di stoffa |
La pola |
La falce |
La séfa |
La lama |
La lama |
Il filo della lama |
La martélura |
Il manico |
Lo faucir |
L’impugnatura centrale |
La manétà dé méf |
L’impugnatura |
La manétà enfumà |
Il falcetto per l’erba |
La méséiri |
Il manico |
Lo mangélo |
L’incudine del falciatore |
L’airéla |
Il martello per battere la lama |
Lo martél per martélar |
L’attrezzo per affilare la falce nel prato |
La péra |
L’astuccio che contiene tale attrezzo |
Lo cuér |
La forca per il fieno |
Lo forquin |
Il manico |
Lo mangélo |
I denti |
Le brué |
Il rastrello |
Lo rahtél |
Il manico |
Lo mangélo |
I denti |
Lé dent |
Il legno che tiene i denti |
Lo géif |
La valsoanina ammucchia il fieno |
La valsoanina i hpatét lo fen |
Mucchio di fieno |
muel |
Lo valsoanin ô fait li muélét |
|
Il lenzuolo |
Lo fiorér |
I barioni |
La travéci |
Attrezzi in legno per legare le corde |
Lé tacolé con li düi guscio per gropar lé cordé |
Lenzuolo in tela di sacco |
Lo fiorér pér portar lé réfénèré |
Rete da fieno |
Lo foiarél |
I bastoni |
Li bahton |
Le corde |
Lé cordé |
La porta dla mura |
|
Li düi pian |
|
Lo trabial |
|
La stalla |
Lo beui |
Una razione di fieno |
Lo trosél |
Il tragoselino |
La cucua |
Pimpinella saxifraga |
||
Il miosotide |
Lo gésumin |
Mysotis scorpioides |
||
Il sedano selvatico |
La piota |
Apium graveolens |
||
La margherita |
La marguérita: i sé fant büir et ô sé fait consumar l’aivi qu’i fait bin plo fégato |
Leucanthemum vulgare |
||
Il trifoglio bianco |
Lo trifué |
Trifolium repens |
||
Il trifoglio violetto |
Lo trifué: con lé fieui ô sé fait en scirop qu’ ô fait bin pla tos endurina |
Trifolium pratense |
||
Il garofano selvatico |
Lo garofonin |
Dianthus deltoides |
||
Il crescione selvatico |
Lo boton d’or |
Ranunculus repens |
||
Il ranuncolo |
L’erba diaola: ô l’ét véléneuis plé vacé qui lo mingiont gnent frehc.Lé fieui portaie en tun saquét pendu al col i varéi sont li mat |
Ranunculus acris |
||
Il dente di leone |
La sicoria: lé réis sécé et molinaié i sé drouavont al poht dél café. Con lé foié ô sé fait la salata. |
Taraxacum officiale |
||
La campanella |
La fieui bior |
Campanula rotundifolia |
||
Lo strigolo |
Lo sonain ; l’avian di bré: lé foié i sé mingivont comé verdura et i avont lo guht dli pois fréhc |
Silene vulgaris |
||
La bistorta |
La biavetà: lé foié i sé butont enfuma li tai pèr frema lo sanc. I fant bin aoi plo mal dé dent |
Polygonum bistorta |
||
L’acetosa |
Lo fort: i sé drouét pér donar bon guht à lé pitanfé. Con lé foié tritaie. Ô sé fait en bagnét vért da mingiar con lé trüté |
Aumex acetosa |
||
L’erba stella |
La foi dla rosà |
Alchemilla vulgaris |
||
La pampinella |
La maniféia : pihtai con en poc dé buro i fait bin plé borenfiuré |
Sanguisorba minor |
||
L’arnica |
La fieui del tabac : i sé fumavont lé foié |
Arnica montana |
||
La carlina |
L’ahciardon : i marquét lo ten : s’ô fait bél lé fieui i sont duérté ; s’ô fait burt i sé séront |
Carlina acaulis |
||
La gramigna |
La gramegni |
Agropyrum repens |
||
La pratolina |
La marguéritina : en té dé marguéritiné béiü trei iagio lo gér longda li paht. Ô l’ét en bon fortifiant pli mainà trop mairo |
Bellis perennis |
||
L’ortica |
L’urtia : lé bécaié dl’urtia i fant bin pli ooleui; lé foié gioné i sé butont en tla ménéhtra |
Urtica dioica |
||
La piantaggine |
La piantai : lé grané i sé donont a i osél ; lé foié i sé butont eneuma a li tai pèr frémar lo sanc |
Planco major |
||
La primula |
La primula |
Primula veris |
||
La succisa |
L’arciai : lé réis büié i fant bin plo mal al col, pli tai et i sérvéisont à can qu’ô sé vint rogia da lé sèrp |
Succisa pratensis |
||
Il giglio rosso |
Li fieui dé San Giuan |
Lilium groceum |
||
Il geranio malvino |
La fieui dé San Barma |
Géranium pyrenaicum |
||
IS’ANT AIDIA: |
||||
Costa Lucia |
Cia dé Crot |
Crot |
||
Ronchietto Ugo |
Ugo dé Fos |
Térsi |
||
Recrosio Giovanni |
Gianéto |
Ronc |
||
Ferraris Caterina |
Catina |
Ronc |
||
Martinelli Gianfranco |
Pioicio |
Ronc |
||
Rastello Maria |
Mulin |
|||
Voris Rosina |
Térsi |
|||
Recrosio Lucia |
Censatora |
Ronc |
||
Bertagliatti Angela |
Angelina |
Hcandé |
||
LI RINGRAFIEN TUTI |
commenta