Portal d’Occitània    Letteratura occitana

Steve (II edizione)

Steve

Tipologia file: testo Oc
Tipologia testo: romanzo
Grafia testo Oc: Escolo dóu Po
Data Pubblicazione: 2000
Fonte: S, p.9-29
Autore:
-del testo Oc: Giovanni Bernard
Luogo:
-di provenienza dell'autore del testo Oc: Bellino
Valle: Varaita


1.           L'arberc dei Rouchoun Rous

 

Lou soulei ensimavo en tenhont d'or la pouncho d'es mountanhes aquelo matinà dei 6 d'avoust 1743. Dedin l'àire fresc dei matin, 'n ome, quin de sout lou pes de sa cabaso, mountavo la driero pouà de la Chabaliero.

Steve Garnier pouiò aver na trentenaso d'ann ma la duro vito de privasioun e de travai qu'ei faziò per mantenir la famìio l'avion vieì 'n ont ouro. Pu jouve de catre meinà, i sioou l'avion pa agrevesì: soun fràire premier ero mouort encà pichot e l'àoutre, Toni, pu viei d'el de carque ann, ero pa james està erveious. Ei trebulavo a tirar avonti e al ero souvent malate.

Marguerito, sa sore, aviò 46 ann e i s'ero pa marià: l'ero 'stà na jòlio fìio e la i aviò pa mancà i partì, ma sa grondo afesioun per la famìio, lou bezounh d'ajuar sa màire, pa ren forto., a s'levar la meinà, aviò fenì per la far dementiar d'ese jouve e i garsoun, en paou per bot, s'èroun erlunhà d'aquelo fiio souvent tristo e sempre pieno de travai. Steve aviò douze ann de monc qu'ie e per el, mai que na sore, l'ero 'stà na màire. I l'aviò slevà oubè mai d'afesioun que i àoutre, beloou per lou bezounh de sentir sus soun moure la careso legiero de na pichoto maneto. E al ero creisù d'acont an aquelo fìio pieno de pasienso e de gàoubi e ei s'ero afesiounà an ie sempre de mai mon mon que lou temp pasavo. Meme apres s'ese marià, soun afesioun aviò countinuà a l'estachar a Marguerito e ton qu'al aviò de crusi sempre da ie al anavo se couseiar e cherchar courage.

E aquest'on de crusi, maleirouzament, ei 'n aviò tonti: Marì, sa fremo, que ero neipà atendiò en pichot dedin carque jour. Ei seriò neisù a Travesanh e el aviò poour que aquel moument aribes. L'ero pa lou premier meinà que neisiò eilamoun dedin na mountanho ma tetun ei pouiò pa n'en far a monc de se sentir charn de poulo tuchi bot qu'ei pensavo a soque oriò pougù aribar se le cozes foùsoun pa anà coumo chal.

E vouì; ben de crusi! Ben de mal de testo. Blins ero pien de sooudà. La menasavo na guero oubè la Fronso e l'aviò dooutres ann que tuchi vivion oubè la poour de vèire i Franses soubrar la frountiero ma la capitavo pa james ren de noou e, d'aquel mentre, la troupo anavo e veniò. Les pousesioun èroun pistà e asacajà; souvent i sooudà se fazion counsenhar fen e paio per i mul en leisont les ieres vueides e i pra oubè les moutes 'n àire. En tonti post, coumo ei Pra de l'Alp e dentour lou sere de Pouont, entè i Piemountes s'èroun fourtifià, en pouiò nhonco anar taiar la poco erbo que restavo. Ben per acò, auro que al anavo asus tenir coumpanhò a Marì, al oriò fach en paou de fen da enselar dedin l'arberc e la grangeto entè ei seriò 'stà ei segur da i sooudà.

La founteto que gourgouiavo d'acont la viò aviò destrach Steve da ses idees. La cabaso pezavo e malgrà l'àire fresc al aviò vuèio de tastar la bouono àigo que neisiò de sout i verous. Ei s'ero acachà en poouzont l'àigo dedin lou coup de soun chapel e ei s'ero banhà les bouches. Na lonjo freisoun i aviò pasà per lou corp e alouro al aviò erpres d'abort lou chamin en aribont ben vite a la simo de la pouà. Lou pion de Travesanh s'estendiò dron an el, couatà dedin l'oumbro que lou soulei, beisont adazi ain d'es Chalonches, faziò parèise encaro pu niero. Da i arberc, encà endurmì dedin les tampetes penches de brino, la veniò, de tont en tont lou sounaiar 'stoufà d'en picoun. Carque masiero aviò jo viscà lou fuec, e la tubo, en escapont da de sout les laouzes dei cubert, mountavo drecho vers lou sel en eslarjont tout alentour lou fià aspre de la bouzo bruzà.

Dondo Neno, l'ero na masiero que de matin a la grezenho sooutavo en tero dei liech per far soun casinoi e  netear lou bestiam e la traso.

Soun arberc ero rambà a la viò e, en veiont per la fenestro Steve que pasavo, i ero sourtiò de fouoro en s'estrenhont dedin sa plarino "Boun jour Steve; aribes-tu? Marì vai ese countento de te vèire; pàouro fremo! I trebulo decò jo e lou moument s'aprocho elo pa ver? ". "E vouì, dondo Neno", aviò respoundù Steve en apuiont la cabaso ei mur de la court. "Lou pichot devariò nàise un d'aquisti jour, lei propi papus lou judisi de leisar Marì souleto: Anhes fai prou soque i pol ma lei encà en meinà, que vouloou....Auro istou mi eisì; dei temp a faou en paou de fen". "Sui countento que te fermes eisì; coumo acò sui pu tranquilo meme mi en sabont aquelo fremo pa ton souleto. Coumo vailo a la ruà?". "Sempre istes dondo Neno; onsi, sempre piri: i sooudà von e venoun; i dizoun que st'ooutoun l'aribarè de brut, ma entont lou brut i lou fon is; figurase que i làisoun i mul arage a traves di Pra de l'Alp e fin dedin les champà d'uerge! E en pol pa lour dir ren; sabè ben coumo lei... i nous tràtoun coumo se foùsoun de nemis". "Ou sai Steve; maleirouzament lei coumo acò; nous chal mac pensar que tout acò fenise en bel jour e que lou Bon Dioou nous ajué...". "'N aven da bezounh, dondo Neno" aviò respoundù Steve en tournont s'enchaminar. "Mi auro vous làisou; pourtase ben e ...magaro venou pei vous sounar semot que l'aribo l'ouro..."."Ven senso geno; soque sui bouono ou faou voulentier...lei pa lou premier bot que ajuoou na creatura a nàise!".

Steve aviò remersià la masiero oubè en sourire de recouneisenso e al aviò erpres lou chamin vers soun arberc que pareisiò jo, amoun en paou pu 'n asus, de sout en rouchounet que lou soulei beizavo apeno en fazont luzernear la pèiro rouso. Dondo Neno l'aviò guinchà s'erlunhar, quin de sout sa cabaso, e i aviò sentù dedin ie na grondo peno per aquel jouve desbiandù da la fourtuno e tourmentà da i crusi e que puro ero sempre gentil e ajuont oubè tuchi. I l'aviò acoumpanhà pensierouzo oubè l'esgart fin qu'i l'aviò vist 'scazi aribà e alouro i ero tournà dedin a countinuar si viroui apres s'ese schooudà les mon freides sei pichot fuec de bouzes.

Steve aviò slounjà lou pas en se leisont a les espales les oumbres freides dei quiot e al aviò pres lou vioulet jo souleià que mountavo asus de sa mountanho. L'arberc ero aquì a dui pas; les laouzes luzion de sout lou soulei jo chaout. Dron l'ùis, dedin en cantoun erparà, na jòlio fìieto de noou ou des ann penchenavo adazi si lonc pel biount que l'àire scardaseavo ain de l'eisino en s'amouzont oubè aquie fil d'or que d'eisì a moument serion 'stà erbeì dedin na groso treso. Steve s'ero aprouchà senso ese vist e ei s'ero fermà a guerdiar la fìieto oubè soun esgart tranquile. Coumo i ersemeavo a Marì! Bioundo e jòlio coumo 'n ongel, i aviò l'esgart judisious e les manieres pienes de gàoubi de na fremeneto.

"Boun jour Anhes; soou tuchi en pioto? ".

"Papà!" aviò crià la fìieto en couront vers Steve oubè l'àire jouious. "Papà, coumo sui countento de vous vèire eisì! Sten tuchi ben; mamà preparo lou fuec e Tounheto duerm encaro!". Steve aviò sarà dedin si bras la fìieto festouzo e, dei temp, Marì en oouvont a parlar, aviò dubert l'ùis en se fazont avonti coumo delibrà d'en pes en lou veiont aribar, presà d'i dir, d'i demandar tontes cozes ma encapablo de durbir goulo mentre i se saravo dedin si bras, oubè Anhes, en cherchont decò ie na careso, en cherchont en courage entren de l'abandounar. I èroun 'stà en moument coumo acò, i cor que bation un vezin a l'àoutre, enfin i èroun entrà dedin l'arberc, dedin la pàouro bastiso entè l'amour seren e la grondo afesioun d'aquelo famìieto uniò semeavo schooudar les vieies muraies grizes e freides. Steve aviò poouzà la cabaso e d'abort ei s'ero quinà sus en liechet entè durmiò na pichoto de 'scazi sieis ann: Tounheto, fìio pu jouve.

 

2.           Lou doun de Son Loouren

 

Marì batiò lou bur dron l'ùis de l'arberc en viront souvent  i uei ain dei quiot entè Steve seavo e les fiies stendion i andanh en gardont les vaches que peision tranquiles ei mes di quiapeiret de la jairo. L'ero na jòlio fremo bioundo de l'àire piazent. La grouseso aviò rendues pezouges, ma pa enbrutì, les fourmes de soun corp. Lou moure delicat s'esquiarzisiò d'en sourire grasious coumo aquel de na Madono tuchi bot que soun esgart se poouzavo su Steve e les fiies que chacharàvoun en travaiont ain dei quiot. I aviò 29 ann e da 11 i ero marià oubè Steve: i ero neisuò dedin na famìio entè la mancavo pa la meinà e i ero 'stà 'slevà a la duro en enprenont ben vite a trebular per viòoure coumo toutes fremes de la mountanho.

En espouzont Steve, les trebulasioun avion pa segur quità e la vito aviò countinuà a ese duro coumo dron, ma lou ben que i se voulion lour ajuavo a afrountar lou destin e lour dounavo la fouorso de sourire an un demon sempre istes. Pei l'ero aribà la meinà; lou travai e les privasioun èroun ooumentà ma tetùn en sourire, na careso de lour fiietes valiò ben tout acò e Marì demandavo pa d'are a la vito que de countinuar a partajar oubè i sioou i màigre piazer e i tonti crusi de lour ezistonso. E lei propi perqué i trebulavo a s'esmaginar na vito diferento d'aquesto que l'àoutre sero i aviò pa fach de festes en oouvont Steve i parlar de la letro que lour aviò pourtà Tofou Galion en aribont d'en Fronso. L'ero na letro de Jacou, lou couzin de Steve, que ero frà dedin en counvent pa ben luenh de Dinho.

Frà Jacou, ben couneisù en Prouvenso e en Piemount per i studi qu'ei faziò sus les erbes medichinales de mountanho, lour dizio sus la letro qu'ei seriò vengù a Blins lou mes d'avoust per rende vizìto a soun pàire e a sa màire, tuchi dui viei e maganhù. Ei lour parlavo d'en ric marchont qu'aviò en gront coumerse de pel e d'estras. Al aviò bezounh de carcun fiable, coumo Steve, per far lou peleàire e coumo Marì per ajuar la damo dedin la grondo meizoun. Anhes oriò pougù gardar i meinà pichot de la famìio. I serion 'sta gouvernà e ben pagà, i orion fin counchedù a Steve de venir a Blins dui mes d'istà per ajuar si viei parent. Tout acò diziò la letro de frà Jacou, e Steve, senso se moustrar ton chaout, ei pensavo que la seriò pa 'stà mal de tentar, fouselò puro mac per dui ou tres ann, aquel tont que lour oriò permetù de se far carque soldi e slevar Anhes de na maniero meiouro. Marì pouiò pa i troubar tuchi tort ma a pensar de leisar Blins, d'entè i ero pa james sourtiò, la i veniò en gros 'stent e la i faziò ben esmai de leisar sa gent e ses abitudes per anar sout a padroun. Lei prou ver; Anhes seriò creisuò dedin na famìio richo e i oriò de segur enpres de cozes utiles ma vai saber coumo l'ero de mal s'adatar a na vito ton diferento meme se pu jòlio. Nhonco l'ideo de ganhar de soldi l'encourajavo pa gàire; e puro i n'avion bezounh mai que james: l'aviò pa gàire qu'i avion basti la meizoun de la ruà e i avion encà ben de debi da pagar....E auro la famìio anavo mai ooumentar...Na nouvelo goulo se seriò jouncho a 's aoutres, e ben vite meme....

Marì, aquel matin de Son Loouren s'ero leva que i 'stavo jo pa ren ben, ma i aviò pa encà dich ren a Steve en sabont coumo al aviò poour que lou moument aribes! Talament poour que en lei pensont la i veniò da sourire: ie aviò mai de courage, i aviò pa trebulà i àoutre dui bot e meme auro la seriò 'stà la memo cozo. Pàoure Steve!... Brave coumo lou jour, ei se crusiavo sempre per tuchi....Ma auro, malgrà ie, i seriò 'stà oublijà de lou sounar... Lou lourdim que i faziò pasar de bares nieres dron i uei e les chisanhes  que de tont en tont la piàvoun sei batouiroun de la broùiro, voulion ben dir que lou moument tarzavo pa d'aribar e que ben vite i seriò 'stà 'n àoutre bot màire. Coumo Dioou vol, lou bur ero bele fenì de far e Marì aviò pourtà la broùiro dedin; Steve, coustumà a far lou casinoi, oriò gavà lou bur e ei l'oriò fach pasar dedin lou mòiou.

Lou soulei, aout ei mes dei sel, penhò d'oumbres courtes d'entour i codou e les roches. L'ero 'scazi mesejour. En se mourdont les bouches per pa criar ton que lou mal ero pu fort, Marì aviò preparà lou fuec. I oriò fach eschooudar en paou de poouties d'uerge que avansàvoun dei matin: per les fiies l'oriò decò agù na conto de bur frese. I aviò atendù que lou fuec, ben visc, oougues pousà viò la tubo aspro a traves les laouzes dei cubert, pei en se rezont ei mur de l'arberc, i ero sourtiò de fouoro e, dei mentre que i se preparavo a sounar Steve, i l'aviò vist virà asus, entren a guerdiar vers an ie.

Lou soulei batiò chaout e luzent sus i rouchoun e les cases e Steve s'ero pourtà na mon duberto ei front a s'erparar i uei. I aviò pa fach a temp a lou sounar: en la veiont rezuò ei mur al aviò d'abort capì soque se pasavo e, en se betont a coure asus dei quiot, al ero ben vite aribà d'acont an ie que lou guinchavo s'aprouchar muto, sempre apuià ei mur; muto perqué i sabiò que Steve aviò capì e que l'aviò pa bezounh de parlar. En tranfiont per la courso, l'ome s'ero avezinà a sa fremo que enfin aviò bisbìià "Steve....crèiou que lou moument sié pa luenh; laise-mé pa souleto....Ajuò-me Steve.... Laise-mé pa souleto..Ajuò-me...".

Aqueles paroles sounaiàvoun dedin la testo de Steve e na cozo stronjo ero entren a capitar dedin el. Na cozo que ]'estounavo e lou sourpreniò. La poour que per ton de temp l'aviò tourmentà despareisiò dron les paroles d'aquelo fremo sufronto e ei se sentiò lou courage nàise, crèise dedin el: lou courage de pouiser dir sincherament a sa fremo "Vouì Marì; mi te sui d'acont per pa te leisar trebular souleto, per te dir que tout anarè ben...ou sai, ou sentou...". E al ero segur que coumo acò la seriò 'sta perqué les roches qu'embrasàvoun lou valoun en luzont de sout lou soulei, i ou dizion, i ou erpetion coumo l'ertunir de la vous grondo e misteriouzo de la naturo. La vous d'aquel Dioou, creatour d'es mountanhes, que oriò beneizì lou miracle de la vito que ei mes d'aqueles mountanhes se seriò erpetù. E Steve, finalament calme e segur d'el coumo al ero papus 'stà drierament, aviò ajuà oubè duech Marì a s'aboouzar sei liech. Pei al ero tournà de fouoro per sounar les fiies a brendo: les vaches chooumàvoun tranquiles e per na peso les serìon 'stà braves. Anhes e Tounheto guerdiàvoun jo asus vers l'arberc: l'apetit gaiart de lour age lour faziò 'stentar de venir a brendo. Steve lour aviò fach en senh oubè la mon, e toutes doues s'èroun betà a coure, countentes que la fous ouro de minjar.

Dondo Neno s'ero renduò counte que carcaren anavo pa an acò de Steve. Da soun arberc i 'n aviò vist prou per capir que magaro d'eisì a pa gàire i orion agù bezounh d'ie, e alouro, en veiont Steve de fouoro que atendiò les fiies, i l'aviò sounà: "Steve! Steve! A-io carcaren de noou?" "Vouì, dondo Neno...e se pouguese venir asus me sentarioou pu tranquile..."." A venou Steve, venou d'abort". E, en dizont a si pichot neboù de 'star brave i aviò tacà òoutro, vers i arberc de Pra Carlevar, per sounar ses coumàire, Chafreo e Iot, decò masieres an aquelo mountanho. Les tre fremes s'èroun enchaminà 'scazi de courso en tenont enteroousà lour longes gouneles per pa s'entrambear asus dei vioulet dezaruì. Les s'èroun prezentà sus l'ùis de l'arberc dei temp que les fiies de Steve courion jo fouoro oubè lour conto de bur. Mamà 'stavo pa ben e chariò la leisar erlamar. Tounheto, de boun coumont coumo i ero sempre, aviò pa demandà mai e, tout en minjont sa conto, i aviò tacà chavar la tero oubè en berchot per cherchar lou charbounet de Son Loouren que i àoutre ann i ero pa james aribà a troubar. Ma aquest'on i ero pu grondo e i ero seguro que lou charbounet seriò sooutà fouoro. Anhes, ben que jouve, capisiò soque ero entren a capitar: meme se i couneisiò pa encà tout sei mistere de la vito i n'en sabiò prou per aver poour e per sentir tonto peno de l'esgart 'sfraià de sa màire.

Dedin sa testo, milo idees pasàvoun e repasàvoun: i se sentiò dementià e i oriò vourgù pouiser far coumo sa soureto que s'amuzavo tranquilo. L'esgart perdù dedin lou vueit, Anhes embrasavo soun anhelet bionc, na bestieto doumèsteo e mistouzo coumo en chanet, que la quitavo pa d'en pas, de pei que i l'avion destrià. El decò ero soulet coumo ie en aquest moument; el decò se sentiò de trop dedin tout aquel vai e ven de gent. Nuià que sa padrouneto s'amuzavo pa oub'el, l'anhel aviò mourdù la conto que Anhes se dementiavo de minjar e, finalament, la fìieto ero sourtiò da ses idees e, en oousont i uei i aviò vist soun pàire, ferm sus la remo de l'ùis mentre que dondo Neno diziò: "Vai puro tranquile Steve: lei pa encà ben lou moument...Se la 'n à da bezounh te sounen pei; vai puro".

E alouro, Steve aviò pres ses doues fiies per mon e al aviò beisà ain dei vioulet, vers les vaches que chooumàvoun encaro. Dedin aquie seicòntou jour de bel temp al aviò ertirà na cucho de fen qu'ei vouliò enselar a la grangeto. Oubè les fiies al ero intrà dedin la pichoto bastiso e mentre qu'ei desliavo les trouses eles scardaseàvoun e pistàvoun lou fen sus la selo. Tounheto, pieno de vuèio de rire, brandavo oubè sa sore en la curbont de fen oudourous e alouro, en paou per bot, Anhes aviò dementià si crusi e soun rire jouious s'ero mesquià an aquel de l'àoutro fìieto.

Steve s'ero navizà d'acò e ei n'ero 'stà countent. La i faziò de peno que Anhes fous ton tristo: pàouro meinà; i aviò jo fach tout soque i pouiò 'st'istà per ajuar sa màire, e de bot, en paou perquè i ero guchiò mouorto en paou perquè i restavo pensierouzo e tristo, i semeavo creisuò 'n ont ouro, senso pus vuèio de s'amuzar. I picoun des vaches que se deschooumàvoun avion sounà les pastouretes: Steve les aviò mandà en pasturo e el aviò fenì d'enselar soun fen. Da l'arberc la veniò pa senh de vito; Steve ero sus les espines ma al encalavo pa anar asus vèire soque la se pacavo. Ei sabiò que ei seriò mac 'stà d'embaras; miei leisar les masieres tranquiles. E entont al ero tournà sear, andanh apres andanh. E lou temp tetun ero pasà meme se pion. Les oumbres dei sero s'eslarjàvoun nieres ain des Chalonches fin a erjounhe lou quiot en endurmont la naturo e les cozes dedin l'escur de lour careso frèido. L'ero l'ouro d'anar enquiàoure e Steve e les fiies avion endraià les vaches vers l'arberc. En se quinont per soubrar la remo dei pichot uis de la traso, Steve aviò oouvì en paou de tramenà desoubre, dedin l'arberc, e alouro al aviò 'stachà vite lou bestiam a sa crupio en racoumandont les doues fiies d'estar braves, aquì, asetà sus lour liechet qu'al aviò meirà a la traso lou sera de dron.

E al ero sourtì per mountar desoubre, per ese finalament oubè Marì; lou cor bataiavo fort dedin soun estomi. Oubè na mon jo sus la maneo de l'ùis, Steve s'ero fermà e aviò virà i uei a la pouncho d'es roches, eilamoun entè les se perdion dedin lou sel viooulet, eilamoun entè tuchi sero 'n estelo s'aviscavo dron que les aoutres, a luze propi desoubre l'arberc. I uei de Steve s'èroun fermà sus aquelo perlo penduò dedin la grondo vòouto dei sel e alouro ses labres s'èroun dubertes per bisbiiar pianet na priero; na priero a l'estelo, na priero ei Dioou de l'univers entier. E lou pichot lume dei sel i aviò counfirmà tout lou courage qu'al aviò proumetù a Marì; lou courage d'i ese d'acont, sempre, sus la viò spinouzo de la vito. Alouro al aviò pousà l'ùis en entront calme e desidà. Les masieres èroun toutes d'entour lou liech ei lume de la pichoto lucherno a ueli e d'es breiseles d'en joli fuec entè buiò na brounsà d'àigo: en bramet court ma jo ardì e fort aviò fermà Steve entè al ero en l'avertont que la famìio ero creisuò.

En oouvont l'ùis se durbir, dando Neno s'ero virà vers Steve en dizont: "Lei anà tout ben, Steve; isto tranquile... la vous es aribà en joli fìiet senso far trop trebular sa màire... I betà nom Juon, paer, coumo soun paiei...". "Vouì; Juon Loouren", aviò respoundù Steve, 'scazi senso se navizar d'aver parlà, senso ese boun se rende counte que tout ero fach e que aquelo vouzeto gaiardo l'ero aquelo de soun fi, neisù eilamoun ei founs de na mountanho. E coumo acò, ei lume de na lucherno stùbio, mentre que a la traso les vaches runhàvoun en fazont bataiar adaziot i picoun, lou pichot Loouren ero vengù ei mount tal e cal coumo 17 siede dron ero neisù Gezù, lou Fi de Dioou.

Steve s'ero avezinà ei liech: en paou quin sus el meme ei guinchavo 'stounà aquel miracle se repete senso pouiser ertenir doues groses grimes que ravioulàvoun adazi ain d'es jàoutes barbues. Dedin sa ment creonto e devoto la pasavo l'imajo de la crupio de Betleem e na priero de recouneisenso e gramasis mountavo vers aquel Sont Meinà que aviò vourgù venir ei mount de sout na balmo frèido, pàoure coumo Juon Loouren que les masieres venion de poouzar dedin i bras de sa màire. Marì, jòlio coumo la Vierjo, se quinavo sus sa creaturo e, ben qu'i fous abatuò e sufronto, en sourire pareisiò sus soun moure 'spali. Sa mon strenhò aquelo de Steve per dounar e cherchar courage e, coumo per fenir aquel cadre d'amour, Anhes, que ero sourtiò pianet da la traso, s'aprouchavo 'smeravià sus la pouncho di pe en embrasont soun anhelet, 'statueto vivento d'aquel Deineal ei mes des roches.

Mentre que tuchi, erbeì dentour la paiolo, coumensàvoun a 'schambiar carque parolo e carque sourire, dondo Neno, fremo pountiliouzo e seguro d'ie, ero pa encà a la fin de soun obro. Soun ànimo relijouzo i diziò que l'arestavo encà da far na cozo empourtonto e que chariò la far vite. Desidà coumo sempre, i ero anà vers la brounsino pieno d'àigo e i 'n aviò versà 'n estis dedin na bolo. Tuchi èroun 'stà quiet e avion apuià en janoui en tero mentre la masiero, en oousont i uei vers en sinhet de la Vierjo, 'stachà a la testiero dei liech, aviò dich oubè sa vous quiaro e forto: "O Vierjo sonto, Màire de Dioou, beneizis l'àigo puro de la mountanho e fai que en coulont sei front d'aquesto creaturo i la purifié dei pechà qui à artà e i la rende meritablo de vèire lou lume de ta gràsio". En se quinont sei meinot i l'aviò banhà na frizo sus la testo oubè l'àigo fresco de la sourso: "Loouren, mi te bateoou ei nom dei Pàire, dei Fi e dei Sont Esprit....".

De fouoro, dedin la nuech jo soumbro, les grimes de Son Loouren cheion a traves lou sel seren ma, amoun a la pouncho de la rocho, pu groso, pu luzento que ses sore, l'estelo de tuchi sero veiavo sei viei arberc e sus la cuneto novo.

 

3.     Marguerito.

 

La nèbio mountavo en soufiont asus dei Counhas e de la Couleto e i se couatavo, 'scuro e frèido, sus i verous tremp de rouzà d'es Verousées. I pounchavo sei quiot en charpenont lou lonc d'es Chalonches e dentour lou Vouorze, pousà arèire da l'àire que beisavo crù dei Couol d'Asei, empasiento de s'avansar asus de Travesanh e d'envourtouiar i arberc e i chabeal dedin soun oumbro 'stentouzo.

Steve, asetà dedin na tampeto, martelavo soun dai en se paront les espales de sout na pezoujo vesto de drap. Lou brui d'es martelà se perdiò senso ertunir couontro i rouchounet di Bals, e la bruisoun dei beal jounhò a ses ooureies, de tont en tont forto e vezino per murir an un bot dedin lou luenh secountre i caprísi de l'àire. Lou temp que s'ero mantengù joli fin a dui jour dron, anavo se gastont e Steve aviò jai d'aver fach na belo seleto de fen dei mentre que al ero 'stà neipà. Auro la se betavo a marinear e vai saber couro l'oriò tournà far bel, sourtout aquel istà que lou temp anavo tout a peies. Pasienso; tetun chariò que al anes ain a la ruà per semenar e en paou de pueio oriò fach ben a i chomp.

Sa sore, Marguerito, ero venguò i dounar lou chombi. Per 'n estis de temp i oriò gazurdì lou chabeal perquè Mari trebulavo a se tirar asus. I ero patiò coumo tout e lou mendre sfouors la campavo en tero. I ero arestà dementià e de bot la semeavo qui i se leises anar senso cherchar de se far fouorso. Meme se i ou diziò pa en se navizavo que soun crusi l'ero de pa pouiser alachar soun fiiet coumo i aviò fach oubè les doues fìies, ma la privasioun e les vitases di drier temp avion agoutà dedin soun estomi la premiero sourso que l'ome chercho e demondo: la sourso de la vita. E la vito, lou pichot Loouren la susavo a la pousa de na vacho entè carcun de tont en tont l'arambavo. Coumo ero duro fin dei prinsipi l'ezistonso d'aquel meinà: coumo na fiour al ero spounchà eilamoun ei founs de na mountanho e coumo na fiour, per crèise e fiourir, al aviò mac i doun de la naturo: la pouso de na vacho, goùnfio de lach chaout e nourisont. E la bèstio, pazio, 'scazi umano dedin soun istint, aviò namià aquelo creaturo que s'estachavo an ie gourmondo. Coumo acò, encaro en bot dedin l'estorio di siecle, la naturo ero pu forto que l'enteligenso umano, e la bèstio dounavo a l'ome la vito.

Malgrà tout, Loouren ero erveious coumo en seoulot; ei tetavo gourmont, 'scazi engourt, en trebulont dentour i mamel trop gros de la vacho que carcun i ajuavo a spreme, e en lou velò a proufítar a visto d'uei. Segur que l'ero maleirous d'ese oublijà a gouvernar en meinà just neisù de na maniera ton grousiero. E puro, tonti pichot a Blins èroun 'stà tirà asus coumo acò e la fous pa 'stà dei lach tetà chaout a la pouso d'es vaches tonti d'is se serion pa slevà. I rèire couneision pa 'n àoutro maniera per nourir la meinà ton que la màire pouiò pa i alachar e i jouve avion aretà aquelo coustumo senso ese boun la chambiar.

La vito s'ero coumo fermà dedin lou temp a Blins mentre fouoro d'aquìe catre bric les coustumes, i travai, l'estrusioun tuchi ann chambiàvoun, fazion de prougres en rendont meiouro l'ezistonso de l'ome. Fra Jacou lour spiegavo sempre tout aqueles cozes e de bot la semeavo nhonco ver que fouoro d'es mountanhes la gent cherches pa i gravaioun per se nourir e que les fremes acougesoun pa ei mes d'es roches, dedin la bouzo e lou freit, senso lach e malates. Fouoro d'aquestes mountanhes i meinà just neisù tetàvoun pa les vaches! L'artage leisà da i rèire ero pa sempre fach de cozes jolies; souvent ei pezavo coumo na maledisioun sus an aquelo gent de la mountanho que a sa màigro tero encalavo mac demandar de la couatar en jour dedin sa fàoudo frèido apres l'aver banhà de seour e de grimes per tout lou temp de la vito.

Seriò-lo 'stà mal fach cherchar de se delibrar d'aquelo tradisioun de mizèrio? Perquè aquelo stacho, lonjo de siecle, deviò countinuar a i tenir 'stachà a de carigues avares? Ese neisù a Blins la vouliò pa dir que chariò lei murir, e auro al oriò parlà oubè fra Jacou, just aribà d'en Fronso, e al oriò desidà se l'escooutar e partir oub'el per Dinho.

'N estiso d'àigo qu'i batiò sei chapel l'aviò destrach da ses idees; al aviò oousà i uei da la martelòouro en se navizont d'abort que l'oriò pa tarzà de piòoure. I varàire e les longes ergensanes se doundouleàvoun de sout l'aire de pueio que soufiavo lou lonc dei quiot e Steve, en se presont, aviò fenì de martelar soun dai. Ei vouliò fenir de sear la mountà dron que la taques piòoure fort: Marguerito e Anhes orion pei erbeì lou fen ton que l'oougues fach bel. La mouolo aviò squià lou lonc de la lamo luzento e Steve aviò ercoumensà a taiar l'erbo courto a pichotes cooutelà asus de la ribo mentre la tacavo 'stisear sempre pu souvent. En efet, su Roui la pioouviò jo fort e lou counfi s' s'eslarjavo a visto d'uei sus i àoutre valoun. L'ero 10 oures dei matin, ton que i àire desidoun lou temp, e Steve, que couneisiò ben aqueles ermarques, sabiò que l'oriò pioougù tout lou jour.

La ramà aribavo sus Travesanh ton qu'ei dounavo les drieres cooutelà dedin la tampeto, a la simo de la mountà, entè l'erbo, pu lonjo que asus de la ribo, ero jo trempo. Su les fueies pelouzes d'es lachues, les estises d'àigo luzion, moument fermes dron que ravioular sus la tepo de na maniero sempre eigalo, tristo coumo tout la campanho de sout la pueio batento.

La dounavo trop per 'star encaro sei pra; l'àigo tacavo embimbar i choousoun e Steve aviò pensa d'anar ain a la ruà encà dei matin. Apres brendo al oriò pougù preparar la semenso per tacar semenar apeno l'oougues quità de piòoure. Desidà de far coumo acò, apres aver erbeì la martelòouro, al aviò pres lou viol e tacà òoutro ain vers l'erberc.

Drèire l'ùis stecà, la famìieto cherchavo en paou d'alour arambà dei fuec de bouzes. Marì, 'spalio ma sempre jòlio, faziò si viroui e les doues fìies, moument a pruno, crousavoun lou pichot Loouren jo bele endurmì. Anhes ero tournà d'en pasturo; Marguerito i aviò dounà lou chombi e la fìieto, frèido e banhà, auro s'eschooudavo moument dron que tournar oubè sa dondo. Pastour e bestiam patision de sout la pueio e, a mesejour les orion enquiaous na peso. Marì s'ero virà vers soun ome que soupatavo lou chapel tremp d'àigo: "O Steve! As fach ben de venir a la sousto; la dà ton que la pol, lei pa lou judisi de 'star en campanho!". "Vouì, as razoun; la ven d'aigues averses e lei ben enchaminà per countinuar. 'Scazi, 'scazi ai desidà d'anar ain a la ruà tout d'abort. Eisì poi papus far ren e eilaval, aque-sero, poularioou preparar la semenso. Pei 'stentou jo d'anar vèire soque la se paso; ou sas: Marguerito nous a dich que i sooudà fon de mal a tuchi e dapertout e voulariòou pa que i nouostre se troubesoun a la mal parà". "Beloou nou, Steve....que diaou sarè-lo.... I saren pa pervers fin an aquelo miro....". "En sa pa james soque i poloun far, ma pàouro fremo: i se fion pa gàire de nouzàoutre de l'àouto valado perquè i nous crèioun amis di Franses...Lei coumo acò e da jò que me chal anar ain lei miei qu'ane d'abort". "Coumo vos tu...La m'engravo que ten anes. Ma sui pa souleto; Marguerito e Anhes fon 'scazi tout eles.... Chombie-té e vai puro ma fai sempre atensioun que la t'aribe pa ren...Steve...Sai pa soque farioou souleto...Mi ai papus dui soldi de courage: ai bezouhn de tuchi vouzàoutre...Dementieou pa james....". "Ou dementiarei pa , Marì; e tu cudise-té de pa prene mal...e... gardo nostro famìieto...Nouzàoutre decò aven bezounh de tu".

Coumo la capitavo souvent de-pei que lou fi ero neisù, les grimes avion empì i uei de Marì e Steve, per pa far vèire que al aviò decò lou cor pien, aviò tacà se chambiar, pei, beisà a la voouteto, al aviò choouzì seicòntou toumes da pourtar a la ruà. Marì, en paou pu tranquilo, lou guerdiavo preparar la cabaso e, an un bot, i aviò fach na demondo: "Steve, Marguerito nous a decò dich que fra Jacou es aribà: que-lo que vas i dir de la prouposto qu'ei nous aviò fach? Astu encà vuèio d'anar a Dihno far lou peleàire?". "Sai pa soque te dir, Marì; anarei segur n'en parlar oubè lou couzin, ma sai pa encaro soque desidar...La me fai

esmai leisar Blins ma se a pensou ei fardel de mizèrio que leisen a nosto meinà, la me ven vuèio de piantar tout aquì e de men anar luenh, a far soque se siò. Basto de chambiar, d'aver finalament 'n espouar dedin la vito. Sai pa te dir, Marì, soque i respoundarei".

"'Scòouto, Steve; mi decò ai ben pensà a soque me dizes e meme se l'ideo de partir per lou mount me brizo lou cor, me remetou a tu: couseie-tè oubè fra Jacou, e soque desidà anarè ben decò per mi". "Sui countent de t'oouvir parlar coumo acò, Marì. Tetun desidarei pa segur senso t'en parlar. Mi venou asus diamenjo que ven e s'arazounaren pei encaro, isto tranquilo. Pei....sai pa se poularen 'star eisì fin a Son Michel aquest'on; ai ben poour qu'i nous fàzoun desneipar 'n ont ouro se lei ver que i Franses vòloun beisar dedin la valado...Eisì, en bot ou l'àoutre l'aribo de brut oubè aquelo maledeto guero". "Vos-tu dir qu'i venaren se bate eisì!...O Noste Sinhour! La monco pusc acò....Nosto meinà...Nostes meizoun....i von tuar tuchi, destrùire tout...Anen se troubar ei mes de la batàio, maleirous coumo de pioi....O Steve, mi ai poour: se soun encà a temp anen viò de Blins, anen oubè fra Jacou, pourten viò la meinà, entè vos, basto que nous chaise pa vèire de cozes afrouzes coumo acò, basto que pouison viòoure tranquile dui jour, perquè mi sentou qu'en paou per bot, tra i crusi e la poour, fenisou per men anar....". "Calme-tè, ma pàouro fremo, calmetè....Per auro la n' à pa prì; magaro lei mac de blagasà coumo i àoutre bot...E pei, tetun, meme se i venguèsoun se bate sus nostes mountanhes, la gent riscariò pa ren. Se i chivil istoun tranquile e i s'en nameloun pa de la guero, i Franses i touchoun pa, i lour fon pa mai de mal de soque soun entren a nous n'en far i Piemountes. E, diaou, ou sai ben...en bot èroun franses decò nouzàoutre e acò couonto. Vos pa que i fàzoun de mal a de gent de lour lengo e beloou de lour sonc....sai pa....Aribou pa a coumprene aqueles cozes....En bot èroun Franses e aquie de l'Ubayo, just drèire lou couol, èroun de sout lou Piemount, fin eilaval ain pasà Barselouneto....E puro i parloun coumo nous e i on les memes coustumes....Mi crèiou que sion de la memo raso....Que bachasà! Aquie rei nous baràtoun coumo se foùsoun de chabres e pei i nous fon bate....Bate tra fràire'  Ma! Crusio-tè pa, vai, l'aribarè pa lou diaou, veires, e tout s'aranjarè vite. Isten mac tuchi tranquile e siò facho la voulountà de Dioou....Alè, mi vaou, Marì...pouorte-tè ben e....courage".

En dizont acò, Steve aviò embrasà sa fremo e les doues fiietes que, quietes e en paou 'sfraià, avion scooutà les paroles di lour. Ei s'ero quinà moument sus la cuno entè lou pichot Loouren durmiò tranquile, i punhet sarà couontro les jàoutes, e pei al ero sourtì dedin la pueio en saront jounch l'ùis drèire an el. La semeavo na journà ooutounalo: lou valoun despareisiò quiet de sout la nèbio soumbro. L'àigo couriò ain dei cubert senso garbes e batiò en tero en estiseont tristo e 'stentouzo. E aquel gront 'stent, aqueles stises de tristeso, Steve les aviò sentù freides dedin el en leisont l'arberc a ses espales.

Marguerito, ero en pasturo sus les Lobies. I aviò mandà Anhes s'eschooudar e i atendiò qu'i tournes i ajuar quere per touchar enquiàoure. A traves la soufiero e la pueio, lou sounaiar di picoun aribavo fin an ie 'stoufà e luenh, coumo perdù dedin la coumbalà de nèbio. I anavo òoutro-eisai per pa tacar freit, sei seret desoubre lou chabeal, ei mes d'es fourchoulines trempes. Ooutro-eisai, souleto dedin lou marì temp que trebulavo pastour e bestiam, oubè les oures longes, 'scazi fermes coumo les roches 'scures. I veniò de vèire Steve beisar lou vioulet de sout l'arberc; i l'aviò sounà en i fazont en gest d'arvèire oubè la mon. Steve s'ero vira vers ie per i rende lou salut e ei s'ero enterfermà coumo per i dir carcaren, ma pei al aviò countinuà beisar vers lou quiot en despareisont dedin la nèbio.

Marguerito ero restà per moument a fisar lou post entè Steve ero despareisù en gardont dedin si uei l'imajo de soun fràire preferà, sempre pien de sousì, que cherchavo dedin soun ajut e si cousei lou courage de tirar avonti. Oub'ie ei durbiò soun cor coumo ei pouiò pa far oubè degun àoutre de la famìio. La màire e lou fràire n'avion jo ton qu'i voulion per lour counte per pouiser scooutar si crusi e beloou i l'orion nhonco coumpres, perdù coumo i èroun dedin lou vueit de lour ment asoupiò da i malondre. Lou pàire vouliò pa oouvir degun a se pianhe de la vito que chariò far per tirar avanti e se Steve i oougues parlà de sa fremo malato e de sa meinà que trebulàvoun, ei l'oriò rembalà malament coumo al ero abituà a far oubè tuchi. Mac oub'ie ei pouiò parlar; mac d'ie ei se fiavo, e auro, coumo sempre, Marguerito se seriò dementià d'ie memo per far, fin a la fin, soque i pensavo que la fous soun esdouver; ajuar i sioou, se sacrifiar per i sioou, coumo acò, senso demandar ren per ie, senso james erprouchar ren a degun. Dei founs de soun cor generous la se levavo, malgrà ie e sa sonto pasienso, na maledisioun couontro Blins, couontro ses roches, sa tero, ses coustumes qu'oublijàvoun la gent a viòoure piri des besties, a trebular, sempre e de touto maniero, coumo se i uei de Dioou se foùsoun virà viò da tonto mizèrio umano.

E coumo acò, senso ou saber, Marguerito maledisiò les memes cozes que Steve aviò maledì na peso dron. Ma soun ànimo devoto aviò erpousà la maledisioun oubè la priero e i s'ero sentuò desvuidà d'aquelo ràbio vers lou destin que Noste Sinhour aviò 'scrich, dedin sa grondo sapienso, per sa meinà de la mountanho. E la rasenhasioun di rèire, aquelo rasenhasioun vieio coumo lou mount, ero tournà dedin ie, a la calmar, a erpaziar la vous rancurouzo de soun esprit tourmentà. L'ero sempre 'stà coumo acò e ren seriò james chambià ei mes des roches de Blins: tout veniò sacrifià ei nom dei travai e des abitudes di viei. Per acò, mac per acò, Marì aviò degù se neipar dedin ses coundisioun perquè tal e cal avion fach les fremer neisues dron an ie de-pei que Blins ezistiò. La voulountà dei viei pàire se descutiò pa per deguno razoun: l'ero el soulet que coumandavo la famìio e, oubè soun cor de pèiro, al aviò empouzà a la noro d'anar oubè lou bestiam a la mountanho perquè dedin ses coundisioun i oriò pa rendù ren a meire e far i àoutre travai de campanho. Marguerito oriò vourgù se neipar ie e leisar Marì a la ruà ma lou viei aviò pa vourgù oouvir razoun: i chomp èroun da meire, la campanho pouiò pa atende. L'ero da fouol neipar na fremo forto e tenir a la ruà na paiolo qu sei boun dei travai oriò pa pougù virar paio. Lou travai chariò lou far sus la pousesioun; la meinà pouion se far meme a la mountanho: i viei avion sempre fach coumo acò, senso se pianhe e el pretendiò que dedin sa famìio l'oougues pa de cuses. La valiò pa la peno de lou countrariar. I viei coumandàvoun la famìio entiero e lour voulountà ero lege, dedin lou ben e dedin lou mal. Da lour goulo la sourtiò mac, e sempre, la sapienso di rèire e dioou-garde a ese dezacouordi oubè soque i dizion. E coumo acò Marguerito, oubè tonto peno e regres, aviò vist partir Marì per Travesanh e auro i la troubavo patiò e chambià meme dedin soun caratere e ses manieres, e acò la tourmentavo e i s'en dounavo pa paouzo. Pousar viò aquelo fremo coumo na bèstio! Nou, nou...L'ero pa crestion, l'ero pa umon. Ma auro i l'oriò ajuà, i oriò fach lou pousibou per se far perdounar en tort qu'ero pa sioou; lou tort de tuchi. I oriò cherchà d'i far tournar en sourire sus bouches, meme se i ero pa seguro de lei aribar. L'ero jo bel qu'i aviò pougù venir asus i far coumpanhò: lou pàire aviò dounà soun counsentament mac perquè lou travai aviò balcà.

Lou bià ero dedin e lou poc fen qu'i sooudà avion pa schanabaseà ero jo a la sousto. La restavo da semenar e meire doues champà d'uerge a i Ubac. Per aco-far n'aviò prou d'el meme, de Steve e de Toni. La màire oriò fach da minjar. Al oriò prou vourgù que Marì se fous desneipà oubè lou pichot per virouiar dedin la meizoun e magaro en campanho ma, ton-que Marguerito i aviò dich que per aver lou lach da i dounar l'oriò chagù decò menar ain na vacho, al aviò chambià ideo: les vaches devion 'star toutes eilamoun; l'aviò pa de chabasoun entamenar i paise de la ruà ou la selo de l'iero. Qu'i 'stèsoun puro tuchi eilamoun e qu'i cherchèsoun, eimonc, de far en paou de fen: se l'ero pa la neoou, pa d'are pouiò far desneipar lou bestiam dron Son Michel. E encà en bot, coumo sempre, la voulountà dei viei s'ero empouzà e i jouve avion quinà la testo senso s'ervirar, coumo i èroun abituà a far de pei tout la vito.

Ma, Marguerito temiò que l'oriò pa durà. Steve ero 'stouf d'aquelo vito e meme s'ei respetavo lou pàire, magaro a la premiero oucazioun al oriò cherchà de chambiar lou cours de sa vito e aquelo di sioou. Fra Jacou aviò en travai da i dounar en Prouvenso e la semeavo que en paou per bot ei se leises tentar, sourtout apres i sagrin d'aquest'on. Coumo sempre, ei s'ero couseià oubè sa sore en i demandont de far da màire a Tounheto e Loouren se al oougues desidà de partir per lou mount. Ei i aviò demandà oubè counfionso d'ese per is soque i ero 'stà per el, e Marguerito aviò proumetù. Per aquìe pichot neboù i seriò 'stà màire afesiounà coumo i ou ero 'stà per si fràire: acò ero la razoun de soun ezistonso e i oriò countinuà sus an aquel chamin per sempre. La priero i oriò dounà la fouorso de countinuar soun sacrifisi, e sa souleto, grondo pago la seriò encaro 'stà l'afesioun d'aquìe inousent, la chalour de lour maneto dedin les sies. Aquelo chalour que mountavo dedin soun cor en i fazont troubar can-meme jòlio la vito. Just que la benedisioun de Dioou i acoumpanhes sempre en erlunhont la guero e si ravage d'aqueles mountanhes. Just que lou sonc vengues pa a coular sus la duro tero jo fin a trop banhà de seour e de grimes. La priero de Marguerito mountavo ei sel e soun ànimo devoto e puro erjounhò la pas dedin la counfionso en Dioou.

Souleto sei pasturage 'stentous, i leisavo stenhe ses idees e sa priero en tournont pianet an ie. Lou chabealot i s'ero erbeì alentour: trempes, oubè lou pel brifou, les vaches peision papus. Senso boujar nhonco lou penas, les estavoun fermes de sout la pueio en guerdiont lou viol que menavo a l'arberc. Lou bestiam, coumo la gent, patisiò oubè aquel tempas e ei demandavo d'anar a la balmo. La pagavo pa la peno de 'star mal aquì a prene de freit: Marguerito aviò pasà drèire a ses besties en les endraiont vers l'arberc. En paou pu bas, Anhes i veniò encouontro en sounont les vaches oubè sa vouzeto fresco e gentilo: "Vei, vei, Bioundo, Poumino....aval, aval...". La fìieto s'ero aresà per les far pasar e i ero tournà arèire, d'acont a Marguerito, countento d'ese oubè aquelo dondo ton bravo e pasientouzo. Aquelo dondo que la leisavo papus trebular coumo i aviò trebulà lou lonc de l'istà.

E la pueio countinuavo a chèire sei valoun 'stentous e freit. L'unico chalour ero erbeiò dentour i pàoure fouier di viei arberc e dedin lou cor d'es masieres e di pastouret de la mountanho.

 

Steve

Tipologia file: testo Oc
Tipologia testo: romanzo
Grafia testo Oc: Escolo dóu Po
Data Pubblicazione: 2000
Fonte: S, p.9-29
Autore:
-del testo Oc: Giovanni Bernard
Luogo:
-di provenienza dell'autore del testo Oc: Bellino
Valle: Varaita


1.           L'arberc dei Rouchoun Rous

 

Lou soulei ensimavo en tenhont d'or la pouncho d'es mountanhes aquelo matinà dei 6 d'avoust 1743. Dedin l'àire fresc dei matin, 'n ome, quin de sout lou pes de sa cabaso, mountavo la driero pouà de la Chabaliero.

Steve Garnier pouiò aver na trentenaso d'ann ma la duro vito de privasioun e de travai qu'ei faziò per mantenir la famìio l'avion vieì 'n ont ouro. Pu jouve de catre meinà, i sioou l'avion pa agrevesì: soun fràire premier ero mouort encà pichot e l'àoutre, Toni, pu viei d'el de carque ann, ero pa james està erveious. Ei trebulavo a tirar avonti e al ero souvent malate.

Marguerito, sa sore, aviò 46 ann e i s'ero pa marià: l'ero 'stà na jòlio fìio e la i aviò pa mancà i partì, ma sa grondo afesioun per la famìio, lou bezounh d'ajuar sa màire, pa ren forto., a s'levar la meinà, aviò fenì per la far dementiar d'ese jouve e i garsoun, en paou per bot, s'èroun erlunhà d'aquelo fiio souvent tristo e sempre pieno de travai. Steve aviò douze ann de monc qu'ie e per el, mai que na sore, l'ero 'stà na màire. I l'aviò slevà oubè mai d'afesioun que i àoutre, beloou per lou bezounh de sentir sus soun moure la careso legiero de na pichoto maneto. E al ero creisù d'acont an aquelo fìio pieno de pasienso e de gàoubi e ei s'ero afesiounà an ie sempre de mai mon mon que lou temp pasavo. Meme apres s'ese marià, soun afesioun aviò countinuà a l'estachar a Marguerito e ton qu'al aviò de crusi sempre da ie al anavo se couseiar e cherchar courage.

E aquest'on de crusi, maleirouzament, ei 'n aviò tonti: Marì, sa fremo, que ero neipà atendiò en pichot dedin carque jour. Ei seriò neisù a Travesanh e el aviò poour que aquel moument aribes. L'ero pa lou premier meinà que neisiò eilamoun dedin na mountanho ma tetun ei pouiò pa n'en far a monc de se sentir charn de poulo tuchi bot qu'ei pensavo a soque oriò pougù aribar se le cozes foùsoun pa anà coumo chal.

E vouì; ben de crusi! Ben de mal de testo. Blins ero pien de sooudà. La menasavo na guero oubè la Fronso e l'aviò dooutres ann que tuchi vivion oubè la poour de vèire i Franses soubrar la frountiero ma la capitavo pa james ren de noou e, d'aquel mentre, la troupo anavo e veniò. Les pousesioun èroun pistà e asacajà; souvent i sooudà se fazion counsenhar fen e paio per i mul en leisont les ieres vueides e i pra oubè les moutes 'n àire. En tonti post, coumo ei Pra de l'Alp e dentour lou sere de Pouont, entè i Piemountes s'èroun fourtifià, en pouiò nhonco anar taiar la poco erbo que restavo. Ben per acò, auro que al anavo asus tenir coumpanhò a Marì, al oriò fach en paou de fen da enselar dedin l'arberc e la grangeto entè ei seriò 'stà ei segur da i sooudà.

La founteto que gourgouiavo d'acont la viò aviò destrach Steve da ses idees. La cabaso pezavo e malgrà l'àire fresc al aviò vuèio de tastar la bouono àigo que neisiò de sout i verous. Ei s'ero acachà en poouzont l'àigo dedin lou coup de soun chapel e ei s'ero banhà les bouches. Na lonjo freisoun i aviò pasà per lou corp e alouro al aviò erpres d'abort lou chamin en aribont ben vite a la simo de la pouà. Lou pion de Travesanh s'estendiò dron an el, couatà dedin l'oumbro que lou soulei, beisont adazi ain d'es Chalonches, faziò parèise encaro pu niero. Da i arberc, encà endurmì dedin les tampetes penches de brino, la veniò, de tont en tont lou sounaiar 'stoufà d'en picoun. Carque masiero aviò jo viscà lou fuec, e la tubo, en escapont da de sout les laouzes dei cubert, mountavo drecho vers lou sel en eslarjont tout alentour lou fià aspre de la bouzo bruzà.

Dondo Neno, l'ero na masiero que de matin a la grezenho sooutavo en tero dei liech per far soun casinoi e  netear lou bestiam e la traso.

Soun arberc ero rambà a la viò e, en veiont per la fenestro Steve que pasavo, i ero sourtiò de fouoro en s'estrenhont dedin sa plarino "Boun jour Steve; aribes-tu? Marì vai ese countento de te vèire; pàouro fremo! I trebulo decò jo e lou moument s'aprocho elo pa ver? ". "E vouì, dondo Neno", aviò respoundù Steve en apuiont la cabaso ei mur de la court. "Lou pichot devariò nàise un d'aquisti jour, lei propi papus lou judisi de leisar Marì souleto: Anhes fai prou soque i pol ma lei encà en meinà, que vouloou....Auro istou mi eisì; dei temp a faou en paou de fen". "Sui countento que te fermes eisì; coumo acò sui pu tranquilo meme mi en sabont aquelo fremo pa ton souleto. Coumo vailo a la ruà?". "Sempre istes dondo Neno; onsi, sempre piri: i sooudà von e venoun; i dizoun que st'ooutoun l'aribarè de brut, ma entont lou brut i lou fon is; figurase que i làisoun i mul arage a traves di Pra de l'Alp e fin dedin les champà d'uerge! E en pol pa lour dir ren; sabè ben coumo lei... i nous tràtoun coumo se foùsoun de nemis". "Ou sai Steve; maleirouzament lei coumo acò; nous chal mac pensar que tout acò fenise en bel jour e que lou Bon Dioou nous ajué...". "'N aven da bezounh, dondo Neno" aviò respoundù Steve en tournont s'enchaminar. "Mi auro vous làisou; pourtase ben e ...magaro venou pei vous sounar semot que l'aribo l'ouro..."."Ven senso geno; soque sui bouono ou faou voulentier...lei pa lou premier bot que ajuoou na creatura a nàise!".

Steve aviò remersià la masiero oubè en sourire de recouneisenso e al aviò erpres lou chamin vers soun arberc que pareisiò jo, amoun en paou pu 'n asus, de sout en rouchounet que lou soulei beizavo apeno en fazont luzernear la pèiro rouso. Dondo Neno l'aviò guinchà s'erlunhar, quin de sout sa cabaso, e i aviò sentù dedin ie na grondo peno per aquel jouve desbiandù da la fourtuno e tourmentà da i crusi e que puro ero sempre gentil e ajuont oubè tuchi. I l'aviò acoumpanhà pensierouzo oubè l'esgart fin qu'i l'aviò vist 'scazi aribà e alouro i ero tournà dedin a countinuar si viroui apres s'ese schooudà les mon freides sei pichot fuec de bouzes.

Steve aviò slounjà lou pas en se leisont a les espales les oumbres freides dei quiot e al aviò pres lou vioulet jo souleià que mountavo asus de sa mountanho. L'arberc ero aquì a dui pas; les laouzes luzion de sout lou soulei jo chaout. Dron l'ùis, dedin en cantoun erparà, na jòlio fìieto de noou ou des ann penchenavo adazi si lonc pel biount que l'àire scardaseavo ain de l'eisino en s'amouzont oubè aquie fil d'or que d'eisì a moument serion 'stà erbeì dedin na groso treso. Steve s'ero aprouchà senso ese vist e ei s'ero fermà a guerdiar la fìieto oubè soun esgart tranquile. Coumo i ersemeavo a Marì! Bioundo e jòlio coumo 'n ongel, i aviò l'esgart judisious e les manieres pienes de gàoubi de na fremeneto.

"Boun jour Anhes; soou tuchi en pioto? ".

"Papà!" aviò crià la fìieto en couront vers Steve oubè l'àire jouious. "Papà, coumo sui countento de vous vèire eisì! Sten tuchi ben; mamà preparo lou fuec e Tounheto duerm encaro!". Steve aviò sarà dedin si bras la fìieto festouzo e, dei temp, Marì en oouvont a parlar, aviò dubert l'ùis en se fazont avonti coumo delibrà d'en pes en lou veiont aribar, presà d'i dir, d'i demandar tontes cozes ma encapablo de durbir goulo mentre i se saravo dedin si bras, oubè Anhes, en cherchont decò ie na careso, en cherchont en courage entren de l'abandounar. I èroun 'stà en moument coumo acò, i cor que bation un vezin a l'àoutre, enfin i èroun entrà dedin l'arberc, dedin la pàouro bastiso entè l'amour seren e la grondo afesioun d'aquelo famìieto uniò semeavo schooudar les vieies muraies grizes e freides. Steve aviò poouzà la cabaso e d'abort ei s'ero quinà sus en liechet entè durmiò na pichoto de 'scazi sieis ann: Tounheto, fìio pu jouve.

 

2.           Lou doun de Son Loouren

 

Marì batiò lou bur dron l'ùis de l'arberc en viront souvent  i uei ain dei quiot entè Steve seavo e les fiies stendion i andanh en gardont les vaches que peision tranquiles ei mes di quiapeiret de la jairo. L'ero na jòlio fremo bioundo de l'àire piazent. La grouseso aviò rendues pezouges, ma pa enbrutì, les fourmes de soun corp. Lou moure delicat s'esquiarzisiò d'en sourire grasious coumo aquel de na Madono tuchi bot que soun esgart se poouzavo su Steve e les fiies que chacharàvoun en travaiont ain dei quiot. I aviò 29 ann e da 11 i ero marià oubè Steve: i ero neisuò dedin na famìio entè la mancavo pa la meinà e i ero 'stà 'slevà a la duro en enprenont ben vite a trebular per viòoure coumo toutes fremes de la mountanho.

En espouzont Steve, les trebulasioun avion pa segur quità e la vito aviò countinuà a ese duro coumo dron, ma lou ben que i se voulion lour ajuavo a afrountar lou destin e lour dounavo la fouorso de sourire an un demon sempre istes. Pei l'ero aribà la meinà; lou travai e les privasioun èroun ooumentà ma tetùn en sourire, na careso de lour fiietes valiò ben tout acò e Marì demandavo pa d'are a la vito que de countinuar a partajar oubè i sioou i màigre piazer e i tonti crusi de lour ezistonso. E lei propi perqué i trebulavo a s'esmaginar na vito diferento d'aquesto que l'àoutre sero i aviò pa fach de festes en oouvont Steve i parlar de la letro que lour aviò pourtà Tofou Galion en aribont d'en Fronso. L'ero na letro de Jacou, lou couzin de Steve, que ero frà dedin en counvent pa ben luenh de Dinho.

Frà Jacou, ben couneisù en Prouvenso e en Piemount per i studi qu'ei faziò sus les erbes medichinales de mountanho, lour dizio sus la letro qu'ei seriò vengù a Blins lou mes d'avoust per rende vizìto a soun pàire e a sa màire, tuchi dui viei e maganhù. Ei lour parlavo d'en ric marchont qu'aviò en gront coumerse de pel e d'estras. Al aviò bezounh de carcun fiable, coumo Steve, per far lou peleàire e coumo Marì per ajuar la damo dedin la grondo meizoun. Anhes oriò pougù gardar i meinà pichot de la famìio. I serion 'sta gouvernà e ben pagà, i orion fin counchedù a Steve de venir a Blins dui mes d'istà per ajuar si viei parent. Tout acò diziò la letro de frà Jacou, e Steve, senso se moustrar ton chaout, ei pensavo que la seriò pa 'stà mal de tentar, fouselò puro mac per dui ou tres ann, aquel tont que lour oriò permetù de se far carque soldi e slevar Anhes de na maniero meiouro. Marì pouiò pa i troubar tuchi tort ma a pensar de leisar Blins, d'entè i ero pa james sourtiò, la i veniò en gros 'stent e la i faziò ben esmai de leisar sa gent e ses abitudes per anar sout a padroun. Lei prou ver; Anhes seriò creisuò dedin na famìio richo e i oriò de segur enpres de cozes utiles ma vai saber coumo l'ero de mal s'adatar a na vito ton diferento meme se pu jòlio. Nhonco l'ideo de ganhar de soldi l'encourajavo pa gàire; e puro i n'avion bezounh mai que james: l'aviò pa gàire qu'i avion basti la meizoun de la ruà e i avion encà ben de debi da pagar....E auro la famìio anavo mai ooumentar...Na nouvelo goulo se seriò jouncho a 's aoutres, e ben vite meme....

Marì, aquel matin de Son Loouren s'ero leva que i 'stavo jo pa ren ben, ma i aviò pa encà dich ren a Steve en sabont coumo al aviò poour que lou moument aribes! Talament poour que en lei pensont la i veniò da sourire: ie aviò mai de courage, i aviò pa trebulà i àoutre dui bot e meme auro la seriò 'stà la memo cozo. Pàoure Steve!... Brave coumo lou jour, ei se crusiavo sempre per tuchi....Ma auro, malgrà ie, i seriò 'stà oublijà de lou sounar... Lou lourdim que i faziò pasar de bares nieres dron i uei e les chisanhes  que de tont en tont la piàvoun sei batouiroun de la broùiro, voulion ben dir que lou moument tarzavo pa d'aribar e que ben vite i seriò 'stà 'n àoutre bot màire. Coumo Dioou vol, lou bur ero bele fenì de far e Marì aviò pourtà la broùiro dedin; Steve, coustumà a far lou casinoi, oriò gavà lou bur e ei l'oriò fach pasar dedin lou mòiou.

Lou soulei, aout ei mes dei sel, penhò d'oumbres courtes d'entour i codou e les roches. L'ero 'scazi mesejour. En se mourdont les bouches per pa criar ton que lou mal ero pu fort, Marì aviò preparà lou fuec. I oriò fach eschooudar en paou de poouties d'uerge que avansàvoun dei matin: per les fiies l'oriò decò agù na conto de bur frese. I aviò atendù que lou fuec, ben visc, oougues pousà viò la tubo aspro a traves les laouzes dei cubert, pei en se rezont ei mur de l'arberc, i ero sourtiò de fouoro e, dei mentre que i se preparavo a sounar Steve, i l'aviò vist virà asus, entren a guerdiar vers an ie.

Lou soulei batiò chaout e luzent sus i rouchoun e les cases e Steve s'ero pourtà na mon duberto ei front a s'erparar i uei. I aviò pa fach a temp a lou sounar: en la veiont rezuò ei mur al aviò d'abort capì soque se pasavo e, en se betont a coure asus dei quiot, al ero ben vite aribà d'acont an ie que lou guinchavo s'aprouchar muto, sempre apuià ei mur; muto perqué i sabiò que Steve aviò capì e que l'aviò pa bezounh de parlar. En tranfiont per la courso, l'ome s'ero avezinà a sa fremo que enfin aviò bisbìià "Steve....crèiou que lou moument sié pa luenh; laise-mé pa souleto....Ajuò-me Steve.... Laise-mé pa souleto..Ajuò-me...".

Aqueles paroles sounaiàvoun dedin la testo de Steve e na cozo stronjo ero entren a capitar dedin el. Na cozo que ]'estounavo e lou sourpreniò. La poour que per ton de temp l'aviò tourmentà despareisiò dron les paroles d'aquelo fremo sufronto e ei se sentiò lou courage nàise, crèise dedin el: lou courage de pouiser dir sincherament a sa fremo "Vouì Marì; mi te sui d'acont per pa te leisar trebular souleto, per te dir que tout anarè ben...ou sai, ou sentou...". E al ero segur que coumo acò la seriò 'sta perqué les roches qu'embrasàvoun lou valoun en luzont de sout lou soulei, i ou dizion, i ou erpetion coumo l'ertunir de la vous grondo e misteriouzo de la naturo. La vous d'aquel Dioou, creatour d'es mountanhes, que oriò beneizì lou miracle de la vito que ei mes d'aqueles mountanhes se seriò erpetù. E Steve, finalament calme e segur d'el coumo al ero papus 'stà drierament, aviò ajuà oubè duech Marì a s'aboouzar sei liech. Pei al ero tournà de fouoro per sounar les fiies a brendo: les vaches chooumàvoun tranquiles e per na peso les serìon 'stà braves. Anhes e Tounheto guerdiàvoun jo asus vers l'arberc: l'apetit gaiart de lour age lour faziò 'stentar de venir a brendo. Steve lour aviò fach en senh oubè la mon, e toutes doues s'èroun betà a coure, countentes que la fous ouro de minjar.

Dondo Neno s'ero renduò counte que carcaren anavo pa an acò de Steve. Da soun arberc i 'n aviò vist prou per capir que magaro d'eisì a pa gàire i orion agù bezounh d'ie, e alouro, en veiont Steve de fouoro que atendiò les fiies, i l'aviò sounà: "Steve! Steve! A-io carcaren de noou?" "Vouì, dondo Neno...e se pouguese venir asus me sentarioou pu tranquile..."." A venou Steve, venou d'abort". E, en dizont a si pichot neboù de 'star brave i aviò tacà òoutro, vers i arberc de Pra Carlevar, per sounar ses coumàire, Chafreo e Iot, decò masieres an aquelo mountanho. Les tre fremes s'èroun enchaminà 'scazi de courso en tenont enteroousà lour longes gouneles per pa s'entrambear asus dei vioulet dezaruì. Les s'èroun prezentà sus l'ùis de l'arberc dei temp que les fiies de Steve courion jo fouoro oubè lour conto de bur. Mamà 'stavo pa ben e chariò la leisar erlamar. Tounheto, de boun coumont coumo i ero sempre, aviò pa demandà mai e, tout en minjont sa conto, i aviò tacà chavar la tero oubè en berchot per cherchar lou charbounet de Son Loouren que i àoutre ann i ero pa james aribà a troubar. Ma aquest'on i ero pu grondo e i ero seguro que lou charbounet seriò sooutà fouoro. Anhes, ben que jouve, capisiò soque ero entren a capitar: meme se i couneisiò pa encà tout sei mistere de la vito i n'en sabiò prou per aver poour e per sentir tonto peno de l'esgart 'sfraià de sa màire.

Dedin sa testo, milo idees pasàvoun e repasàvoun: i se sentiò dementià e i oriò vourgù pouiser far coumo sa soureto que s'amuzavo tranquilo. L'esgart perdù dedin lou vueit, Anhes embrasavo soun anhelet bionc, na bestieto doumèsteo e mistouzo coumo en chanet, que la quitavo pa d'en pas, de pei que i l'avion destrià. El decò ero soulet coumo ie en aquest moument; el decò se sentiò de trop dedin tout aquel vai e ven de gent. Nuià que sa padrouneto s'amuzavo pa oub'el, l'anhel aviò mourdù la conto que Anhes se dementiavo de minjar e, finalament, la fìieto ero sourtiò da ses idees e, en oousont i uei i aviò vist soun pàire, ferm sus la remo de l'ùis mentre que dondo Neno diziò: "Vai puro tranquile Steve: lei pa encà ben lou moument...Se la 'n à da bezounh te sounen pei; vai puro".

E alouro, Steve aviò pres ses doues fiies per mon e al aviò beisà ain dei vioulet, vers les vaches que chooumàvoun encaro. Dedin aquie seicòntou jour de bel temp al aviò ertirà na cucho de fen qu'ei vouliò enselar a la grangeto. Oubè les fiies al ero intrà dedin la pichoto bastiso e mentre qu'ei desliavo les trouses eles scardaseàvoun e pistàvoun lou fen sus la selo. Tounheto, pieno de vuèio de rire, brandavo oubè sa sore en la curbont de fen oudourous e alouro, en paou per bot, Anhes aviò dementià si crusi e soun rire jouious s'ero mesquià an aquel de l'àoutro fìieto.

Steve s'ero navizà d'acò e ei n'ero 'stà countent. La i faziò de peno que Anhes fous ton tristo: pàouro meinà; i aviò jo fach tout soque i pouiò 'st'istà per ajuar sa màire, e de bot, en paou perquè i ero guchiò mouorto en paou perquè i restavo pensierouzo e tristo, i semeavo creisuò 'n ont ouro, senso pus vuèio de s'amuzar. I picoun des vaches que se deschooumàvoun avion sounà les pastouretes: Steve les aviò mandà en pasturo e el aviò fenì d'enselar soun fen. Da l'arberc la veniò pa senh de vito; Steve ero sus les espines ma al encalavo pa anar asus vèire soque la se pacavo. Ei sabiò que ei seriò mac 'stà d'embaras; miei leisar les masieres tranquiles. E entont al ero tournà sear, andanh apres andanh. E lou temp tetun ero pasà meme se pion. Les oumbres dei sero s'eslarjàvoun nieres ain des Chalonches fin a erjounhe lou quiot en endurmont la naturo e les cozes dedin l'escur de lour careso frèido. L'ero l'ouro d'anar enquiàoure e Steve e les fiies avion endraià les vaches vers l'arberc. En se quinont per soubrar la remo dei pichot uis de la traso, Steve aviò oouvì en paou de tramenà desoubre, dedin l'arberc, e alouro al aviò 'stachà vite lou bestiam a sa crupio en racoumandont les doues fiies d'estar braves, aquì, asetà sus lour liechet qu'al aviò meirà a la traso lou sera de dron.

E al ero sourtì per mountar desoubre, per ese finalament oubè Marì; lou cor bataiavo fort dedin soun estomi. Oubè na mon jo sus la maneo de l'ùis, Steve s'ero fermà e aviò virà i uei a la pouncho d'es roches, eilamoun entè les se perdion dedin lou sel viooulet, eilamoun entè tuchi sero 'n estelo s'aviscavo dron que les aoutres, a luze propi desoubre l'arberc. I uei de Steve s'èroun fermà sus aquelo perlo penduò dedin la grondo vòouto dei sel e alouro ses labres s'èroun dubertes per bisbiiar pianet na priero; na priero a l'estelo, na priero ei Dioou de l'univers entier. E lou pichot lume dei sel i aviò counfirmà tout lou courage qu'al aviò proumetù a Marì; lou courage d'i ese d'acont, sempre, sus la viò spinouzo de la vito. Alouro al aviò pousà l'ùis en entront calme e desidà. Les masieres èroun toutes d'entour lou liech ei lume de la pichoto lucherno a ueli e d'es breiseles d'en joli fuec entè buiò na brounsà d'àigo: en bramet court ma jo ardì e fort aviò fermà Steve entè al ero en l'avertont que la famìio ero creisuò.

En oouvont l'ùis se durbir, dando Neno s'ero virà vers Steve en dizont: "Lei anà tout ben, Steve; isto tranquile... la vous es aribà en joli fìiet senso far trop trebular sa màire... I betà nom Juon, paer, coumo soun paiei...". "Vouì; Juon Loouren", aviò respoundù Steve, 'scazi senso se navizar d'aver parlà, senso ese boun se rende counte que tout ero fach e que aquelo vouzeto gaiardo l'ero aquelo de soun fi, neisù eilamoun ei founs de na mountanho. E coumo acò, ei lume de na lucherno stùbio, mentre que a la traso les vaches runhàvoun en fazont bataiar adaziot i picoun, lou pichot Loouren ero vengù ei mount tal e cal coumo 17 siede dron ero neisù Gezù, lou Fi de Dioou.

Steve s'ero avezinà ei liech: en paou quin sus el meme ei guinchavo 'stounà aquel miracle se repete senso pouiser ertenir doues groses grimes que ravioulàvoun adazi ain d'es jàoutes barbues. Dedin sa ment creonto e devoto la pasavo l'imajo de la crupio de Betleem e na priero de recouneisenso e gramasis mountavo vers aquel Sont Meinà que aviò vourgù venir ei mount de sout na balmo frèido, pàoure coumo Juon Loouren que les masieres venion de poouzar dedin i bras de sa màire. Marì, jòlio coumo la Vierjo, se quinavo sus sa creaturo e, ben qu'i fous abatuò e sufronto, en sourire pareisiò sus soun moure 'spali. Sa mon strenhò aquelo de Steve per dounar e cherchar courage e, coumo per fenir aquel cadre d'amour, Anhes, que ero sourtiò pianet da la traso, s'aprouchavo 'smeravià sus la pouncho di pe en embrasont soun anhelet, 'statueto vivento d'aquel Deineal ei mes des roches.

Mentre que tuchi, erbeì dentour la paiolo, coumensàvoun a 'schambiar carque parolo e carque sourire, dondo Neno, fremo pountiliouzo e seguro d'ie, ero pa encà a la fin de soun obro. Soun ànimo relijouzo i diziò que l'arestavo encà da far na cozo empourtonto e que chariò la far vite. Desidà coumo sempre, i ero anà vers la brounsino pieno d'àigo e i 'n aviò versà 'n estis dedin na bolo. Tuchi èroun 'stà quiet e avion apuià en janoui en tero mentre la masiero, en oousont i uei vers en sinhet de la Vierjo, 'stachà a la testiero dei liech, aviò dich oubè sa vous quiaro e forto: "O Vierjo sonto, Màire de Dioou, beneizis l'àigo puro de la mountanho e fai que en coulont sei front d'aquesto creaturo i la purifié dei pechà qui à artà e i la rende meritablo de vèire lou lume de ta gràsio". En se quinont sei meinot i l'aviò banhà na frizo sus la testo oubè l'àigo fresco de la sourso: "Loouren, mi te bateoou ei nom dei Pàire, dei Fi e dei Sont Esprit....".

De fouoro, dedin la nuech jo soumbro, les grimes de Son Loouren cheion a traves lou sel seren ma, amoun a la pouncho de la rocho, pu groso, pu luzento que ses sore, l'estelo de tuchi sero veiavo sei viei arberc e sus la cuneto novo.

 

3.     Marguerito.

 

La nèbio mountavo en soufiont asus dei Counhas e de la Couleto e i se couatavo, 'scuro e frèido, sus i verous tremp de rouzà d'es Verousées. I pounchavo sei quiot en charpenont lou lonc d'es Chalonches e dentour lou Vouorze, pousà arèire da l'àire que beisavo crù dei Couol d'Asei, empasiento de s'avansar asus de Travesanh e d'envourtouiar i arberc e i chabeal dedin soun oumbro 'stentouzo.

Steve, asetà dedin na tampeto, martelavo soun dai en se paront les espales de sout na pezoujo vesto de drap. Lou brui d'es martelà se perdiò senso ertunir couontro i rouchounet di Bals, e la bruisoun dei beal jounhò a ses ooureies, de tont en tont forto e vezino per murir an un bot dedin lou luenh secountre i caprísi de l'àire. Lou temp que s'ero mantengù joli fin a dui jour dron, anavo se gastont e Steve aviò jai d'aver fach na belo seleto de fen dei mentre que al ero 'stà neipà. Auro la se betavo a marinear e vai saber couro l'oriò tournà far bel, sourtout aquel istà que lou temp anavo tout a peies. Pasienso; tetun chariò que al anes ain a la ruà per semenar e en paou de pueio oriò fach ben a i chomp.

Sa sore, Marguerito, ero venguò i dounar lou chombi. Per 'n estis de temp i oriò gazurdì lou chabeal perquè Mari trebulavo a se tirar asus. I ero patiò coumo tout e lou mendre sfouors la campavo en tero. I ero arestà dementià e de bot la semeavo qui i se leises anar senso cherchar de se far fouorso. Meme se i ou diziò pa en se navizavo que soun crusi l'ero de pa pouiser alachar soun fiiet coumo i aviò fach oubè les doues fìies, ma la privasioun e les vitases di drier temp avion agoutà dedin soun estomi la premiero sourso que l'ome chercho e demondo: la sourso de la vita. E la vito, lou pichot Loouren la susavo a la pousa de na vacho entè carcun de tont en tont l'arambavo. Coumo ero duro fin dei prinsipi l'ezistonso d'aquel meinà: coumo na fiour al ero spounchà eilamoun ei founs de na mountanho e coumo na fiour, per crèise e fiourir, al aviò mac i doun de la naturo: la pouso de na vacho, goùnfio de lach chaout e nourisont. E la bèstio, pazio, 'scazi umano dedin soun istint, aviò namià aquelo creaturo que s'estachavo an ie gourmondo. Coumo acò, encaro en bot dedin l'estorio di siecle, la naturo ero pu forto que l'enteligenso umano, e la bèstio dounavo a l'ome la vito.

Malgrà tout, Loouren ero erveious coumo en seoulot; ei tetavo gourmont, 'scazi engourt, en trebulont dentour i mamel trop gros de la vacho que carcun i ajuavo a spreme, e en lou velò a proufítar a visto d'uei. Segur que l'ero maleirous d'ese oublijà a gouvernar en meinà just neisù de na maniera ton grousiero. E puro, tonti pichot a Blins èroun 'stà tirà asus coumo acò e la fous pa 'stà dei lach tetà chaout a la pouso d'es vaches tonti d'is se serion pa slevà. I rèire couneision pa 'n àoutro maniera per nourir la meinà ton que la màire pouiò pa i alachar e i jouve avion aretà aquelo coustumo senso ese boun la chambiar.

La vito s'ero coumo fermà dedin lou temp a Blins mentre fouoro d'aquìe catre bric les coustumes, i travai, l'estrusioun tuchi ann chambiàvoun, fazion de prougres en rendont meiouro l'ezistonso de l'ome. Fra Jacou lour spiegavo sempre tout aqueles cozes e de bot la semeavo nhonco ver que fouoro d'es mountanhes la gent cherches pa i gravaioun per se nourir e que les fremes acougesoun pa ei mes d'es roches, dedin la bouzo e lou freit, senso lach e malates. Fouoro d'aquestes mountanhes i meinà just neisù tetàvoun pa les vaches! L'artage leisà da i rèire ero pa sempre fach de cozes jolies; souvent ei pezavo coumo na maledisioun sus an aquelo gent de la mountanho que a sa màigro tero encalavo mac demandar de la couatar en jour dedin sa fàoudo frèido apres l'aver banhà de seour e de grimes per tout lou temp de la vito.

Seriò-lo 'stà mal fach cherchar de se delibrar d'aquelo tradisioun de mizèrio? Perquè aquelo stacho, lonjo de siecle, deviò countinuar a i tenir 'stachà a de carigues avares? Ese neisù a Blins la vouliò pa dir que chariò lei murir, e auro al oriò parlà oubè fra Jacou, just aribà d'en Fronso, e al oriò desidà se l'escooutar e partir oub'el per Dinho.

'N estiso d'àigo qu'i batiò sei chapel l'aviò destrach da ses idees; al aviò oousà i uei da la martelòouro en se navizont d'abort que l'oriò pa tarzà de piòoure. I varàire e les longes ergensanes se doundouleàvoun de sout l'aire de pueio que soufiavo lou lonc dei quiot e Steve, en se presont, aviò fenì de martelar soun dai. Ei vouliò fenir de sear la mountà dron que la taques piòoure fort: Marguerito e Anhes orion pei erbeì lou fen ton que l'oougues fach bel. La mouolo aviò squià lou lonc de la lamo luzento e Steve aviò ercoumensà a taiar l'erbo courto a pichotes cooutelà asus de la ribo mentre la tacavo 'stisear sempre pu souvent. En efet, su Roui la pioouviò jo fort e lou counfi s' s'eslarjavo a visto d'uei sus i àoutre valoun. L'ero 10 oures dei matin, ton que i àire desidoun lou temp, e Steve, que couneisiò ben aqueles ermarques, sabiò que l'oriò pioougù tout lou jour.

La ramà aribavo sus Travesanh ton qu'ei dounavo les drieres cooutelà dedin la tampeto, a la simo de la mountà, entè l'erbo, pu lonjo que asus de la ribo, ero jo trempo. Su les fueies pelouzes d'es lachues, les estises d'àigo luzion, moument fermes dron que ravioular sus la tepo de na maniero sempre eigalo, tristo coumo tout la campanho de sout la pueio batento.

La dounavo trop per 'star encaro sei pra; l'àigo tacavo embimbar i choousoun e Steve aviò pensa d'anar ain a la ruà encà dei matin. Apres brendo al oriò pougù preparar la semenso per tacar semenar apeno l'oougues quità de piòoure. Desidà de far coumo acò, apres aver erbeì la martelòouro, al aviò pres lou viol e tacà òoutro ain vers l'erberc.

Drèire l'ùis stecà, la famìieto cherchavo en paou d'alour arambà dei fuec de bouzes. Marì, 'spalio ma sempre jòlio, faziò si viroui e les doues fìies, moument a pruno, crousavoun lou pichot Loouren jo bele endurmì. Anhes ero tournà d'en pasturo; Marguerito i aviò dounà lou chombi e la fìieto, frèido e banhà, auro s'eschooudavo moument dron que tournar oubè sa dondo. Pastour e bestiam patision de sout la pueio e, a mesejour les orion enquiaous na peso. Marì s'ero virà vers soun ome que soupatavo lou chapel tremp d'àigo: "O Steve! As fach ben de venir a la sousto; la dà ton que la pol, lei pa lou judisi de 'star en campanho!". "Vouì, as razoun; la ven d'aigues averses e lei ben enchaminà per countinuar. 'Scazi, 'scazi ai desidà d'anar ain a la ruà tout d'abort. Eisì poi papus far ren e eilaval, aque-sero, poularioou preparar la semenso. Pei 'stentou jo d'anar vèire soque la se paso; ou sas: Marguerito nous a dich que i sooudà fon de mal a tuchi e dapertout e voulariòou pa que i nouostre se troubesoun a la mal parà". "Beloou nou, Steve....que diaou sarè-lo.... I saren pa pervers fin an aquelo miro....". "En sa pa james soque i poloun far, ma pàouro fremo: i se fion pa gàire de nouzàoutre de l'àouto valado perquè i nous crèioun amis di Franses...Lei coumo acò e da jò que me chal anar ain lei miei qu'ane d'abort". "Coumo vos tu...La m'engravo que ten anes. Ma sui pa souleto; Marguerito e Anhes fon 'scazi tout eles.... Chombie-té e vai puro ma fai sempre atensioun que la t'aribe pa ren...Steve...Sai pa soque farioou souleto...Mi ai papus dui soldi de courage: ai bezouhn de tuchi vouzàoutre...Dementieou pa james....". "Ou dementiarei pa , Marì; e tu cudise-té de pa prene mal...e... gardo nostro famìieto...Nouzàoutre decò aven bezounh de tu".

Coumo la capitavo souvent de-pei que lou fi ero neisù, les grimes avion empì i uei de Marì e Steve, per pa far vèire que al aviò decò lou cor pien, aviò tacà se chambiar, pei, beisà a la voouteto, al aviò choouzì seicòntou toumes da pourtar a la ruà. Marì, en paou pu tranquilo, lou guerdiavo preparar la cabaso e, an un bot, i aviò fach na demondo: "Steve, Marguerito nous a decò dich que fra Jacou es aribà: que-lo que vas i dir de la prouposto qu'ei nous aviò fach? Astu encà vuèio d'anar a Dihno far lou peleàire?". "Sai pa soque te dir, Marì; anarei segur n'en parlar oubè lou couzin, ma sai pa encaro soque desidar...La me fai

esmai leisar Blins ma se a pensou ei fardel de mizèrio que leisen a nosto meinà, la me ven vuèio de piantar tout aquì e de men anar luenh, a far soque se siò. Basto de chambiar, d'aver finalament 'n espouar dedin la vito. Sai pa te dir, Marì, soque i respoundarei".

"'Scòouto, Steve; mi decò ai ben pensà a soque me dizes e meme se l'ideo de partir per lou mount me brizo lou cor, me remetou a tu: couseie-tè oubè fra Jacou, e soque desidà anarè ben decò per mi". "Sui countent de t'oouvir parlar coumo acò, Marì. Tetun desidarei pa segur senso t'en parlar. Mi venou asus diamenjo que ven e s'arazounaren pei encaro, isto tranquilo. Pei....sai pa se poularen 'star eisì fin a Son Michel aquest'on; ai ben poour qu'i nous fàzoun desneipar 'n ont ouro se lei ver que i Franses vòloun beisar dedin la valado...Eisì, en bot ou l'àoutre l'aribo de brut oubè aquelo maledeto guero". "Vos-tu dir qu'i venaren se bate eisì!...O Noste Sinhour! La monco pusc acò....Nosto meinà...Nostes meizoun....i von tuar tuchi, destrùire tout...Anen se troubar ei mes de la batàio, maleirous coumo de pioi....O Steve, mi ai poour: se soun encà a temp anen viò de Blins, anen oubè fra Jacou, pourten viò la meinà, entè vos, basto que nous chaise pa vèire de cozes afrouzes coumo acò, basto que pouison viòoure tranquile dui jour, perquè mi sentou qu'en paou per bot, tra i crusi e la poour, fenisou per men anar....". "Calme-tè, ma pàouro fremo, calmetè....Per auro la n' à pa prì; magaro lei mac de blagasà coumo i àoutre bot...E pei, tetun, meme se i venguèsoun se bate sus nostes mountanhes, la gent riscariò pa ren. Se i chivil istoun tranquile e i s'en nameloun pa de la guero, i Franses i touchoun pa, i lour fon pa mai de mal de soque soun entren a nous n'en far i Piemountes. E, diaou, ou sai ben...en bot èroun franses decò nouzàoutre e acò couonto. Vos pa que i fàzoun de mal a de gent de lour lengo e beloou de lour sonc....sai pa....Aribou pa a coumprene aqueles cozes....En bot èroun Franses e aquie de l'Ubayo, just drèire lou couol, èroun de sout lou Piemount, fin eilaval ain pasà Barselouneto....E puro i parloun coumo nous e i on les memes coustumes....Mi crèiou que sion de la memo raso....Que bachasà! Aquie rei nous baràtoun coumo se foùsoun de chabres e pei i nous fon bate....Bate tra fràire'  Ma! Crusio-tè pa, vai, l'aribarè pa lou diaou, veires, e tout s'aranjarè vite. Isten mac tuchi tranquile e siò facho la voulountà de Dioou....Alè, mi vaou, Marì...pouorte-tè ben e....courage".

En dizont acò, Steve aviò embrasà sa fremo e les doues fiietes que, quietes e en paou 'sfraià, avion scooutà les paroles di lour. Ei s'ero quinà moument sus la cuno entè lou pichot Loouren durmiò tranquile, i punhet sarà couontro les jàoutes, e pei al ero sourtì dedin la pueio en saront jounch l'ùis drèire an el. La semeavo na journà ooutounalo: lou valoun despareisiò quiet de sout la nèbio soumbro. L'àigo couriò ain dei cubert senso garbes e batiò en tero en estiseont tristo e 'stentouzo. E aquel gront 'stent, aqueles stises de tristeso, Steve les aviò sentù freides dedin el en leisont l'arberc a ses espales.

Marguerito, ero en pasturo sus les Lobies. I aviò mandà Anhes s'eschooudar e i atendiò qu'i tournes i ajuar quere per touchar enquiàoure. A traves la soufiero e la pueio, lou sounaiar di picoun aribavo fin an ie 'stoufà e luenh, coumo perdù dedin la coumbalà de nèbio. I anavo òoutro-eisai per pa tacar freit, sei seret desoubre lou chabeal, ei mes d'es fourchoulines trempes. Ooutro-eisai, souleto dedin lou marì temp que trebulavo pastour e bestiam, oubè les oures longes, 'scazi fermes coumo les roches 'scures. I veniò de vèire Steve beisar lou vioulet de sout l'arberc; i l'aviò sounà en i fazont en gest d'arvèire oubè la mon. Steve s'ero vira vers ie per i rende lou salut e ei s'ero enterfermà coumo per i dir carcaren, ma pei al aviò countinuà beisar vers lou quiot en despareisont dedin la nèbio.

Marguerito ero restà per moument a fisar lou post entè Steve ero despareisù en gardont dedin si uei l'imajo de soun fràire preferà, sempre pien de sousì, que cherchavo dedin soun ajut e si cousei lou courage de tirar avonti. Oub'ie ei durbiò soun cor coumo ei pouiò pa far oubè degun àoutre de la famìio. La màire e lou fràire n'avion jo ton qu'i voulion per lour counte per pouiser scooutar si crusi e beloou i l'orion nhonco coumpres, perdù coumo i èroun dedin lou vueit de lour ment asoupiò da i malondre. Lou pàire vouliò pa oouvir degun a se pianhe de la vito que chariò far per tirar avanti e se Steve i oougues parlà de sa fremo malato e de sa meinà que trebulàvoun, ei l'oriò rembalà malament coumo al ero abituà a far oubè tuchi. Mac oub'ie ei pouiò parlar; mac d'ie ei se fiavo, e auro, coumo sempre, Marguerito se seriò dementià d'ie memo per far, fin a la fin, soque i pensavo que la fous soun esdouver; ajuar i sioou, se sacrifiar per i sioou, coumo acò, senso demandar ren per ie, senso james erprouchar ren a degun. Dei founs de soun cor generous la se levavo, malgrà ie e sa sonto pasienso, na maledisioun couontro Blins, couontro ses roches, sa tero, ses coustumes qu'oublijàvoun la gent a viòoure piri des besties, a trebular, sempre e de touto maniero, coumo se i uei de Dioou se foùsoun virà viò da tonto mizèrio umano.

E coumo acò, senso ou saber, Marguerito maledisiò les memes cozes que Steve aviò maledì na peso dron. Ma soun ànimo devoto aviò erpousà la maledisioun oubè la priero e i s'ero sentuò desvuidà d'aquelo ràbio vers lou destin que Noste Sinhour aviò 'scrich, dedin sa grondo sapienso, per sa meinà de la mountanho. E la rasenhasioun di rèire, aquelo rasenhasioun vieio coumo lou mount, ero tournà dedin ie, a la calmar, a erpaziar la vous rancurouzo de soun esprit tourmentà. L'ero sempre 'stà coumo acò e ren seriò james chambià ei mes des roches de Blins: tout veniò sacrifià ei nom dei travai e des abitudes di viei. Per acò, mac per acò, Marì aviò degù se neipar dedin ses coundisioun perquè tal e cal avion fach les fremer neisues dron an ie de-pei que Blins ezistiò. La voulountà dei viei pàire se descutiò pa per deguno razoun: l'ero el soulet que coumandavo la famìio e, oubè soun cor de pèiro, al aviò empouzà a la noro d'anar oubè lou bestiam a la mountanho perquè dedin ses coundisioun i oriò pa rendù ren a meire e far i àoutre travai de campanho. Marguerito oriò vourgù se neipar ie e leisar Marì a la ruà ma lou viei aviò pa vourgù oouvir razoun: i chomp èroun da meire, la campanho pouiò pa atende. L'ero da fouol neipar na fremo forto e tenir a la ruà na paiolo qu sei boun dei travai oriò pa pougù virar paio. Lou travai chariò lou far sus la pousesioun; la meinà pouion se far meme a la mountanho: i viei avion sempre fach coumo acò, senso se pianhe e el pretendiò que dedin sa famìio l'oougues pa de cuses. La valiò pa la peno de lou countrariar. I viei coumandàvoun la famìio entiero e lour voulountà ero lege, dedin lou ben e dedin lou mal. Da lour goulo la sourtiò mac, e sempre, la sapienso di rèire e dioou-garde a ese dezacouordi oubè soque i dizion. E coumo acò Marguerito, oubè tonto peno e regres, aviò vist partir Marì per Travesanh e auro i la troubavo patiò e chambià meme dedin soun caratere e ses manieres, e acò la tourmentavo e i s'en dounavo pa paouzo. Pousar viò aquelo fremo coumo na bèstio! Nou, nou...L'ero pa crestion, l'ero pa umon. Ma auro i l'oriò ajuà, i oriò fach lou pousibou per se far perdounar en tort qu'ero pa sioou; lou tort de tuchi. I oriò cherchà d'i far tournar en sourire sus bouches, meme se i ero pa seguro de lei aribar. L'ero jo bel qu'i aviò pougù venir asus i far coumpanhò: lou pàire aviò dounà soun counsentament mac perquè lou travai aviò balcà.

Lou bià ero dedin e lou poc fen qu'i sooudà avion pa schanabaseà ero jo a la sousto. La restavo da semenar e meire doues champà d'uerge a i Ubac. Per aco-far n'aviò prou d'el meme, de Steve e de Toni. La màire oriò fach da minjar. Al oriò prou vourgù que Marì se fous desneipà oubè lou pichot per virouiar dedin la meizoun e magaro en campanho ma, ton-que Marguerito i aviò dich que per aver lou lach da i dounar l'oriò chagù decò menar ain na vacho, al aviò chambià ideo: les vaches devion 'star toutes eilamoun; l'aviò pa de chabasoun entamenar i paise de la ruà ou la selo de l'iero. Qu'i 'stèsoun puro tuchi eilamoun e qu'i cherchèsoun, eimonc, de far en paou de fen: se l'ero pa la neoou, pa d'are pouiò far desneipar lou bestiam dron Son Michel. E encà en bot, coumo sempre, la voulountà dei viei s'ero empouzà e i jouve avion quinà la testo senso s'ervirar, coumo i èroun abituà a far de pei tout la vito.

Ma, Marguerito temiò que l'oriò pa durà. Steve ero 'stouf d'aquelo vito e meme s'ei respetavo lou pàire, magaro a la premiero oucazioun al oriò cherchà de chambiar lou cours de sa vito e aquelo di sioou. Fra Jacou aviò en travai da i dounar en Prouvenso e la semeavo que en paou per bot ei se leises tentar, sourtout apres i sagrin d'aquest'on. Coumo sempre, ei s'ero couseià oubè sa sore en i demandont de far da màire a Tounheto e Loouren se al oougues desidà de partir per lou mount. Ei i aviò demandà oubè counfionso d'ese per is soque i ero 'stà per el, e Marguerito aviò proumetù. Per aquìe pichot neboù i seriò 'stà màire afesiounà coumo i ou ero 'stà per si fràire: acò ero la razoun de soun ezistonso e i oriò countinuà sus an aquel chamin per sempre. La priero i oriò dounà la fouorso de countinuar soun sacrifisi, e sa souleto, grondo pago la seriò encaro 'stà l'afesioun d'aquìe inousent, la chalour de lour maneto dedin les sies. Aquelo chalour que mountavo dedin soun cor en i fazont troubar can-meme jòlio la vito. Just que la benedisioun de Dioou i acoumpanhes sempre en erlunhont la guero e si ravage d'aqueles mountanhes. Just que lou sonc vengues pa a coular sus la duro tero jo fin a trop banhà de seour e de grimes. La priero de Marguerito mountavo ei sel e soun ànimo devoto e puro erjounhò la pas dedin la counfionso en Dioou.

Souleto sei pasturage 'stentous, i leisavo stenhe ses idees e sa priero en tournont pianet an ie. Lou chabealot i s'ero erbeì alentour: trempes, oubè lou pel brifou, les vaches peision papus. Senso boujar nhonco lou penas, les estavoun fermes de sout la pueio en guerdiont lou viol que menavo a l'arberc. Lou bestiam, coumo la gent, patisiò oubè aquel tempas e ei demandavo d'anar a la balmo. La pagavo pa la peno de 'star mal aquì a prene de freit: Marguerito aviò pasà drèire a ses besties en les endraiont vers l'arberc. En paou pu bas, Anhes i veniò encouontro en sounont les vaches oubè sa vouzeto fresco e gentilo: "Vei, vei, Bioundo, Poumino....aval, aval...". La fìieto s'ero aresà per les far pasar e i ero tournà arèire, d'acont a Marguerito, countento d'ese oubè aquelo dondo ton bravo e pasientouzo. Aquelo dondo que la leisavo papus trebular coumo i aviò trebulà lou lonc de l'istà.

E la pueio countinuavo a chèire sei valoun 'stentous e freit. L'unico chalour ero erbeiò dentour i pàoure fouier di viei arberc e dedin lou cor d'es masieres e di pastouret de la mountanho.