Dempei quarque ans dins nostas valadas semelha finalment enchaminàa a la mort la vuelha d'estremar-se, d'estremar e 'scasi desmentiar l'esistença d'aquò que nos marca: nosta maniera de vìure, nosti paìs, noste misons, nosta musica, nostas danças, noste travalh, nosta lenga,..... Disario ren qu'era un'onta, me semelha tròp, mas era pas da segur n'orguèlh. Belo dran l'evidença qu e mec en gardand e valorisand noste particulatitat se pol aver en deman per nosautis e nòstis paìs, fos pas aute que economicament, en baron de gent corria e corre encà a 'stremar-se. Mas pichòt a pichòt es creissut e creis lo baron d'aquei que ren mac vòlon viure abo orguèlh lo mond qu'an arditat mas lo vòlon mostrar e partajar a n'aquei que lo conoisson pas. Lo Deineal apena passat nos a confermat aquesta tendença. Ben de pais di Valades an bastit de Presepi vivent que, abo 'na difrenta senografia, an vorgut mostrar e valorisar din la maniera mai emportanta aquò qu'es estat la vita icì, per gardar almenc la conuissença d'aquò que encui se pòl pus viure e per renforsar aquò que ental nòste viure deu ren e pòl ren mancar.

   Fai ja empau d'ans (beleu na quinzena) que Prea en Val Ele (Ellero) bastis chasqua chalendas en pais etnografic vivent que nos repòrta a lo temp d'almenc cent ans passat, sensa retòrica, sensa artifici mas abo  fedeltat e competença dins l'ambientacion e i mestiers que la jent revìu dins aquel pichòt pais occitan. De lo Presepi vivent d'Andon en Val Ges avem parlat sus Ousitanio Vivo de desembre passat e val la pena de lo veire (l'an que ven).

   En tuchi dui, i mestier son presentats abo lo nom occitan, a Andòn avem fin lesut, en nòsta lenga, l'estòria dal travai dal "losatiar" (lo gava  peiras per cubert).

   A  Acelh en Val Maira an vorgut jontar carcaren de mai a lo pais etnografic vivent e parelh una cobia de jove espos an dramatisat l'estòria de nòstis duei Jusep e Maria que retornon da l'emigracion en França a la recèrcha de la mison de i lor  vielh ente alojar e, en virant per lo paìs, demandon enformacions a lo ferier, lo mestre da bòsc, i pastors, i sonaires, la frema que fai lissìa,...

   Reportem quarque passage de l'estòria.

   Maria: "Bonur, sem arrubats. Soc jò parelh gachìa".

   Jusep: "La neu ilamon sal Còl d'la Madalena i nos a fach anar pu pian.

   Pensaonc d'arrubar encà et jorn e 'l es jò ben nùòch".

   Maria: "Ma fasen-co eura a trobar la mison di nosti vielhs parelh a l' escur?"

   Jusep: "Sagrinete pas, mon paire nos a ben dich donte ilhe era e boquò

   chamaren a carcunses, bela se i a carcosa que vai ren.....,

les ruàs

   ilamon chapuve

m' esmilhaonc sensa gent... ai pa vist de lumins e de

   quiars avisc ... D' en Pareont en chabal, fin a la via dal Gueit i avia

   pas de trasas, de pias."

   Maria: "Icì devaria esser donte calava la chalanchassa Que pòu qu'ilhe fasia,

   i nos dision! Sperem mac de ren veir-la!"

   Jusep: "Gacha mac que gròs palais i an fach icì. Smelha a i nòsti de

   Barceloneta"

   Maria: "Arubonc de sonaires, qui saren?"

   Jusep: "Eura lor chamoc - 'scusas, sem forestìòr, qui sies? D' donte venes?

   Sonaires: "Sem i sonaires d'la Val Maira, sem et Pras, d'Elva, et Celòs, de

   Dronìòr, virem per i paìs, sonem per les vias les chançons et Natal."

   Jusep: "Que diau sies icì?"

   Sonaires: "Sem icì perque la gent d'Acelh e lh' autis paìs i s' tròbon per

   arfar i mestìòrs d'en bòt"

   Jusep: "Ma coma ... i nòsti vielhs i nos an "toujours" dich que lh'avia empau

   de monde ..."

   Sonaires: "Era pro parelh en bòt.... mas apres pian, pianet la gent a tacat

   anar via ... ilh son tuchis anats dins les fabricas, qui a Coni, qui a

   Turin, qui a Milan, qui en França coma ilh avion j a fach i vòsti

   vielhs. Icì eura es estat bela pus edgunses."

   Maria: "òh paures nosautis .. paures nosautis!"

...............................

   Jusep: "Aqueste devaria esser lo molin ente ilh anàon molinar lo bià."

   Maria: "Mas 'l es tot  nòu,  lo paìs, les misons ...?

   Un òme: "Tantòs misons son 'stàa arfachas o aranjàas apres l'aluvion dal 57"

   Aute ome: "Al es pro nòu e bel, manca mac la gent. I a pus edgunses, i a pus

   de joves, sem 'scasi tuchi vielhs. En tota  la Cumuna i a pu mac 6

   menas que van a l'escòla."

   Maria: "6 menas? Mas se ma maire en contava et 30 mac en l^ al Vilar e ilhe me 

   parlava et l'escòla a la Quiapìòra, a Unìòrs, a la Vila

..."

   Una frema: "En bòt... En bòt pation 'cò la fam, mas es volion pu ben. Ma

   familha i a bela duve ans qu'ilhe s' parla pus bo aquela

d'

   Dansina ..."

   Maria: "Al es pa bel aquò, sa voler-se ben, sa ajuar-se"

   Una frema: "E o sai pro, ma al es pa parells; sem pus mac duve chats, ma sem

   pus bòn anar d'acòrdi, ajuar-se; un serca mac et far et mal

a

   l'aute; i a l'invidia, la gelosia! Oh, polesson chambiar empau les

   còsas, 'ma la seria bel!"

   ......................

   Jusep: "E vos, bòn òme ..."

   Un òme: "Que voles? Veés ren qu'avem da travalhar?"

   Jusep: "S'il vous plait", "sercarion nòsta mison ...sem

..."

   Un òme:"O sai pro qui sies. Es fai fito a sabèòr dins un pichòt paìs. Vòsta

   mison, vòsta baraca, ilhe es d'aquel cant ilai ... (sai pas sonque ilh

   penson encà et trobar apres cinquant'ans que ilh l'an laissàa).

    .................