Cap. V – conclusion

Era já matin, o ben era pas encà clar, mas era a pauc prés sieis oras. Me siu revelhat dins aquela mesma poltrona, ma chandèla era consumaa tota, dal capitan durmion e a l’entorn lhi avia un silenci inabitual per nòstre apartament. D’abòrd ai ressautat pilhat da un’extraordinària meravilha. M’era jamai arribat qualquaren de semblable, bèla per lhi detalhs e las minúcias: per exèmple, jamai derant d’alora m’ero endurmit dins aquela maniera, setat dins ma poltrona. An aquela mira, tot d’un crep, mentre qu’ero aquí en pè e m’istavo repatant, tot d’un crep m’es sautaa ai uelhs ma rivoltèla prompta e charjaa, mas dins un instant l’ai elunhaa! Òh, aüra viure, viure. Ai levat lhi braç e ai invocat la veritat etèrna: o mielh, ai pas invocat, ai plorat; l’estrambòrd, un estrambòrd desconfinat fasia batear tot mon èsser. Bò, viure e predicar! Òh, que auriu predicat l’ai decidat dins aquel mesme instant e es istat, naturalament, per tota la vita! Seriu anat a predicar, voliu predicar, - çò que? La veritat, daus que l’aviu vista, l’aviu vista abo mi uelhs, l’aviu vista dins tota sa glòria!

E parelh da alora vau predicant! E amo aquilhi que rion de mi mai de tuchi lhi autri. Perqué sie parelh, lo sai pas e siu pas capable de l’explicar, mas paciença. Ilhs dison que m’isto já perdent, e se m’isto perdent aüra, ço que serè après? Es la pura veritat: me pèrdo e, benlèu, après las causas anarèn encà pejo. E, de segur, arribarè encà un baron de bòts que me pèrde derant que tròbe la maniera justa de predicar, es a dir abo qualas paraulas e abo qualas accions, daus que aquò es un’encharja de mal far. Tot aquò lo veu ben aüra, mas, sentetz: qui se pèrd pas? Mas tuchi (pas ver?) van vèrs una mesma mira, o almenc tendon vèrs una mesma mira, dal savi al darrier di malandrins, masque per de chamins diferents. Aquesta es un’antica veritat, mas lhi a una novitat: puei pas me pèrder tant. Perqué ai vist la veritat e ai vist e sai que lhi òmes pòlon èsser bèls e aürós sensa pèrder la capacitat de viure sus la tèrra. Vuelh pas e puei pas creire que lo mal sie la condicion normala de l’òme. E pasmenc tuchi fan pas que rire d’aquesta mia fè. Ma coma fau a pas lhi creire: ai vist la veritat, l’ai pas inventaa abo mon cervèl, mas l’ai vista, l’ai vista, e son image viventa a emplenit mon anma en etèrne. L’ai vista dins una tala plena entieressa que puei pas creire qu’existe pas entre lhi òmes! E parelh, coma puei me pèrder? Divagarei, se compren, e bèla mai d’un bòt, e benlèu parlarei fins abo de paraulas d’autri, mas pas lòngtemp: l’image viventa d’aquò qu’ai vist m’acompanharè totjorn, me corregent e me mostrant lo chamin. Òh, siu fresc e vigorós, e chamino, chamino, foguesse ben per un milier d’ans. Saubetz, d’abòrd voliu fins tàser lo fach que lhi aviu destraviats, mas era un error: te-aquí já lo premier error! Mas la veritat m’a murmurat que mentiu, m’a protejut e m’a mostrat lo chamin. Mas coma bastir lo paradís, lo sai pas, perqué siu pas capable de l’exprímer a paraulas. Après mon sumi ai perdut la paraula. O almenc totas la paraulas principalas, las mai importantas. Mas paciença: m’enchaminarei e continuarei a parlar, sensa relam, perqué, malgrat tot, totun mi ai vist abo mi uelhs, ben que sàpie pas contiar aquò que ai vist. Mas pròpi aquò que comprenon pas mi esquernidors: «Es istat un sumi», dison, «un deliri, un’allucinacion». Eh! Vos semelha tant intelligent aquò? Un sumi? Mas çò qu’es un sumi? E la nòstra vita benlèu es pas un sumi? Diserei de mai: sie ben, sie ben que aquò deve pas jamai s’averar e que lo paradís pòle pas exíster (d’aquò me rendo ben còmpte!) – totun continuarei a predicar. E d’autre cant es tan simple: dins un solet jorn, dins una soleta ora tot s’arranjaria! La causa principala es: ama lhi autri coma tu mesme, vaquí la causa principala, e aquò’s tot, chal pas franc gis d’autre: d’abòrd un trobaria la maniera d’arranjar tot. Mas aquesta es ren que un’antica veritat repetua e lesua per de miliards de bòts, mas que a pas pilhat! «La consciença de la vita es superiora a la vita, la conoissença d’las leis dal bonaür es superiora al bonaür»: vaquí çò còntra lo qual chal se bàter! E me baterei. Masque que tuchi lo vòlen e tot sal colp s’arranjaria. E aquela filheta l’ai puei retrobaa... E m’enchaminarei, m’enchaminarei!