Me soveno que, en restant aquí setat e en rasonant, remenavo totas aquelas nòvas questions, que se pressavon una darreire l’autra, en las virant dins un sens bèla dal tot envèrs e en inventant de causas completament nòvas. An un bòt, per exèmple, me siu imaginat un’estranja idea, que se foguesse viscut sus la luna o sus Mars e ailen auguesse comés una qualque accion la pus vergonhosa e desonorabla qu’un pòle imaginar, e ailen, a causa d’ela, foguesse istat insultat e desonorat, coma pòl arribar d’experimentar e de se figurar masque en sumi qualque bòt, quora un a una gargavea, e se puei, me retrobant sus la tèrra, auguesse continuat a gardar la consciença d’aquò qu’aviu comés sus aquel planeta e, de mai, auguesse saubut que seriu jamai pus tornat ailen per deguna rason al mond, alora, en gachant la luna da la tèrra, per mi seria istat tot indiferent, o no? Auriu provat vergonha per aquela accion, o no? Eron de questions ociosas e supèrfluas, dal moment que la rivoltèla era aquí, derant mi, e mi sabiu abo tot mon èsser que aquela causa seria avengua de segur, e pasmenc m’acharniu sus elas e anavo sus totas las fúrias. Era coma se aüra polguesse pus murir sensa aver resolgut derant qualquaren. En soma, aquela filheta m’a salvat, perqué abo aquelas questions a remandat lo colp de pistòla. Dal capitan, entrementier, avion començat a s’apasiar: avion quitat de juar a cartas, s’enstallavon per durmir, e entant ramonhavon e finion pigrament d’imprecar. An aquela mira tot d’un crep me siu endurmit, causa que m’era pas jamai arribaa derant d’alora, aquí a taula, setat dins la poltrona. Me siu endurmit sensa gis me’n avisar. Lhi sumis, se sa, son un fach extraordinariament dròlle: una causa la veiem dins nòstra ment abo una claressa espaventosa, abo una refinidura de detalhs minuciosa, da oréfiç, dal temp que d’autras las survolem sensa franc las notar, per exèmple l’espaci e lo temp. Lhi sumis son moguts non pas da la rason, mas dal desir, non pas da la tèsta, mas dal còr; mas, entrementier, qualas causas engenhosas a complit mincatant ma rason en sumi! Entrementier, en sumi lhi arribon de causas absolutament inconcepiblas. Mon fraire, per exèmple, es mòrt cinc ans fa. Mincatant lo veo en sumi: partécipa vivament a mi afars, siem pro interessats l’un a l’autre, e pura per tota la duraa dal sumi mi sai e recòrdo perfectament que mon fraire es mòrt e soterrat. Perqué alora m’esmeravilho pas dal tot que, ben que sie mòrt, totun el sie aquí da cant a mi e se sagrine de mas causas abo mi? Perqué la rason admet tot aquò? Mas pro, veno a mon sumi. Es alora que ai fach aquel sumi, mon sumi dal tres de novembre! Ilhs aüra me pilhon en vir en disent qu’es istat ren qu’un sumi, mas benlèu es pas parier que sie istat un sumi o no, se aquel sumi m’a revelat la veritat? Perqué un bòt que as conoissut la veritat e l’as vista sas ben que aquela es la veritat e que n’a pas un’autra, ni pòl exíster, sie qu’un duerme o que sie revelhat. Mas butem bèla que sie un sumi, aquesta vita que vos tan laudatz mi voliu l’esténher en me maçant, dal temp que mon sumi, mon sumi... òh, el m’a anonciat una vita nòva, granda, fòrta, renovaa!

Escotatz.