Cap. V – 2ª part

Chascun es devengut talament gelós de sa personalitat que s’esforçava abo totas sa fòrças ren que d’umiliar e d’esminuïr aquela de lhi autri en butant dins aquò tota sa vita. Es apareissua l’esclavitut, e fins a mai l’esclavitut volontària: lhi debles se son somés ai pus fòrts ren que per se far ajuar a oprímer aquilhi qu’eron encara pus debles. Son apareissuts lhi justs que anavon da aquilhi òmes abo le larmas ai uelhs e lor parlavon de lor supèrbia, de la mesura e de l’armonia que avion perdut, ensem a la vergonha. Ilhs venon enriüts o lapidats. Sai lindals di temples es estat versat de sang sant. En compens son encomençats a aparéisser d’òmes que an tacat a imaginar coma s’unir mai tuchi en maniera que chascun, sensa quitar d’amar el mesme mai de tuchi lhi autri, totun derangesse pas degun, per viure tuchi ensem coma una societat concòrda. D’entieras guèrras son estaas deschaenaas per aquela idea. Tuchi lhi combatents an un bòt creïon fermament que la sciença, la saviessa e l’instint d’autoconservacion sus la fin aurion constrech l’òme a s’unir dins una societat concòrda e racionala, e parelh, entrementier, per accelerar la causa, lhi «savis» cerchavon d’exterminar al pus lèst tuchi lhi «ren savis» e aquilhi que comprenion pas lor idea, per qu’empachesson pas son trionf. Mas l’instint d’autoconservacion a começat lèu a s’afeblir, son apareissuts lhi supèrbis e lhi sensuals, qu’en dreiçura an demandat o tot o ren. Per aver tot aquò se recorria al delict e, se aquò reüssia pas, al suicidi. Son apareissuas las religions fondaas sal cult dal non èsser e de l’autodistruccion per amor de l’apasiament etèrn dins lo ren. Enfin aquilhi òmes se son guichit d’aquela fatiga insensaa e sus lors morres es apareissua la sufrença, e ilhs an proclamat que la sufrença es beltat, já que masque dins la sufrença lhi a lo pensier. E an exaltat la sufrença enti lors chants. Viravo al metz d’ilhs en me torzent las mans e en plorant sus ilhs, ma lhi amavo benlèu encà mai de derant, quora sus lors morres lhi avia pas encà la sufrença e quora ilhs eron innocents e tan bèls. Ai començat a amar lor tèrra, da ilhs embrutia, mai de quora era un paradís, ren que per lo fach que sus ela era apareissut lo dolor. Ahi, mi ai sempre amat lo dolor e la tristessa, mas per mi, ren que per mi, dal temp que per ilhs ploravo en lhi planhent. Tendiu vers ilhs mas mans desperat, en acusant, en maldisent e en me mespresant. Lor disiu que ero mi, masque mi, lo colpable de tot; que mi aviu portat entre ilhs la corrupcion, lo contach e la messonja! Lhi suplicavo de m’encloar sus la crotz e lor mostravo coma construïr la crotz. Poliu pas, aviu pas la fòrça de me tuar abo mas mans, mas voliu recéber da ilhs de torments, ero assedat de torments, voliu que mon sang foguesse versat dins aquilhi torments fins a la darriera estiça. Mas ilhs se limitavon a rire de mi e sus la fin an començat a me considerar un pataloc. Ilhs me justificavon, dision que avion recebut da mi masque çò que ilhs mesmes desiravon e que tot çò que se passava aüra auria pas polgut ren se passar. Enfin an tacat a dir que deveniu danjairós e que, se auguesse pas tasut, m’aurion sarrat ent un manicòmi. Alora la tristessa es penetraa dins mon anma abo una tala fòrça que lo còr me s’es sarrat e m’es semelhat de murir, mas an aquela mira... be’, an aquela mira me siu desrevelhat!