Jouŗnà I, 5

_{LA MAŖQUIZË DOU MONFERRATO
E ‘L ŖÉÎ ‘D FŖANSË}

La lh’à bianë, ou vivî din ‘l Monferrato, in maŗquì: l’érë in ommë qu’avî in baroun ëd meritte e ou coumandavë loû sòoudaŗ dou Pappë. Din ‘l moumon qu’ la capittë l’ichtouarë qu’a vòou ou countâ, ou vnî ‘d s’anbaŗcâ, bou soun sòoudaŗ, pëŗ anâ a la cŗouzaddë an Palestinë.

Ëd sa valhansë, la s’ paŗlavë in baroun din ‘l palé dou ŗéî ‘d Fŗansë, quë , méi ié, ou s’apŗëchtavë a s’anbaŗcâ. An paŗlon dou maŗquì, un dou nobble ou l’à méi paŗlà ëd sa fënnë, e ou l’à dì qu’ la s’ sarî pâ pougù tŗouvâ inë coubblë counparabblë ou maŗquì e a la maŗquizë, nhonca s’ la s’ foussë chaŗchà dapëŗtouttë din ‘l moundë, pisquë, otan ël maŗquì ou l’érë fameû, ou bé méi dou nobble, pëŗ soun meritte ëd guêŗë e pâ mac ëd guêŗë, otŗëtan sa fënnë i trëpasavë laz òoutŗa pëŗ sa biòoutà e sa noblésë d’âmë. Qu’lâ parolla ëd louangë a pŗoupò dla maŗquizë, lâ soun tèlmon intŗâ din ‘l queuŗ dou ŗéî quë, ié, sons l’aouguéirë jomai vitë, ou s’ n’an s’i ënnamourà.

Alour ou l’à desidà, pisquë ou duvî paŗtî pëŗ la cŗouzaddë, ëd s’anbaŗcâ a Génë; fé qu’ parî, an fëzon inë paŗ dou viajë a tŗaveŗ lâ mountënnha e lâ coulina dou Piemoun, ou l’aourî aougù in boun motif pëŗ pasâ din ‘l Monferrato, e për anâ véirë la maŗquizë; an méimë ton ou fazî contë, pisquë ël maŗquì ou l’érë jò paŗtì pëŗ la cŗouzaddë, d’aouguéirë, dla paŗ dla maŗquizë, s’qu’ou dziravë.

Mec ou l’à ponsà, parî ou l’à fài.

Pëŗquë soun anpŗéizë i l’aouguëssë ëd sucsé, ou l’à mandà aran touttou soun sòoudaŗ, e ié, bou cocou nobble, ou s’i anchaminà coc ton apŗée ièllou; e, can-t-ou l’i ità pŗocchë dou pàî dou maŗquì, in joû dran d’aŗibâ ou châté, ou l’à mandà dirë a la maŗquizë qu’i lh’apŗëchtësson, pëŗ l’andman, in dînâ. La maŗquizë, qu’érë in fënnë pleinë ëd saboù e in baroun pŗudantë, i l’à ŗeipoundù bou alegŗansë quë, pëŗ ièllë, l’érë in gŗan ounoû aŗsëbbë ël ŗéî, e qu’ou sarî cioû ità ël bion vongù. Ma, tou ‘d suitë apŗée, i s’i dmandà quequë la vourî dirë quëllë vizittë: peŗquë, in ŗéî, qu’érë spacan inpouŗtan, ou vouŗguëssë vnî la tŗouvâ justamon can soun ommë ou l’érë paŗtì a la guêŗë; e i l’à ponsà quë la ŗeputasioun ëd sa biòoutà n’an foussë la caouzë. Tutun, pisquë l’érë inë fënnë qu’avî in baroun ëd bounsansë, i s’i desidà dë lh’ fâ ounoû: i l’à sounà còoucun ëd qu’louz omme qu’éron ŗëchtà ou palé, i s’i counsilhà bou ièllou, e i l’à féi apŗëchtâ touttë s’qu’ l’i nesesérë pëŗ aŗsëbbë in ŗéî. Ma, pël dînâ, i l’à vouŗgù ès ièllë a coumandâ ou cuzinhî s’qu’i duvion apŗëchtâ. I l’à féi pŗënnë toutta lâ jarina qu’ viroulhavon përilài, i l’à esplicà ou cuzinhî mec i duvion lâ cuzinhâ, e i lou-z-à coumandà d’apŗëchtâ, pël dînâ dou ŗéî, pâ ŗon d’aouŗë quë lâ jarina. Dounc, ël ŗéî ou l’i aŗibà ël joû qu’ou l’avî counbinà, e la maŗquizë i lh’à féi féetë e ounoû. E ié, ëd sa paŗ, ou l’à tŗouvà la fënnë ancâ mai bèllë dë s’qu’ ou l’avî imajinà pëŗ lâ parolla ëd quëllou qu’i la couneision; pâ mac: ou l’à tŗouvà qu’i l’avî inë bèllë maniérë ëd fâ, e in baroun ëd bèlla calitâ. Bachtë: ou l’érë ënchantà, e ou finisî pä dë s’ counplimëntâ bou ièllë; an méimë ton, ou la dziravë ancâ mai quë dran, peŗquë ou tŗouvavë qu’i deipasavë l’ëchtimmë qu’ié ou l’avî aougù pëŗ ièllë. An atandon qu’ la foussë ourë dë s’ bitâ a tabblë, ël ŗéî ou s’i aŗpòouzà in moumon di-z-inë chanbŗë pléinë ëd mëbble chtŗodinére - mec la vontë qu’i sion loû mëbble d’inë chanbŗë qu’i diòoû aŗsëbbë in ŗéî - e, can l’i aŗibà l’ourë ëd dînâ, ié e la maŗquizë i s’ soun astâ, mac ièllou doû, a-n-inë tabblë a paŗ, tandì qu’ louz aoutŗe counviâ i l’on pŗéi plâsë a d’òoutŗa tëbbla, sëlon loŗ inpouŗtansë.

I lh’on seŗvì, ou ŗéî pluzieuŗ plas, toûsë acounpanhâ ëd vin ëd pŗoumiérë calità e bion châ; a paŗ icòn, ël ŗéî ou s’estaziavë dran la maŗquizë, e ou pŗënî pléizî a la countënplâ ëd ton-z-an ton. Ma ou l’à coumonsà a s’ëchtounâ can-t-ou l’à vî quë, loû plas qu’i pouŗtavon a tabblë, i l’éron toûsë fài bou ëd viandë ëd jarinë, apŗëchtà bou ëd sòousa diferënta, s’ou vouré, ma l’érë cioû ëd viandë ëd jarinë.

Ël ŗéî ou sabî quë, din ‘l pàî nté qu’ou s’ tŗouvavë, la lh’avî ëd liòoura, ëd chamoû, ëd feizan; pâ mac: ié ou l’avî anounsià sa vizittë a la maŗquizë cocou joû dran; alour ièllë i l’aourî aougù touttë ël ton ëd mandâ còoucun a la châsë. Tutun, méi s’ou l’érë touttë chtounà qu’i lh’aouguësson pâ seŗvì ëd jibié, ou l’à vouŗgù pŗënnë an fàoutë la maŗquizë mac a pŗoupò ëd sa jarina. Alour ou s’i adŗeisà a ièllë an souŗion, e ou lh’à dì: Madammë, ma, din vot’ pàî, lâ neison mac ëd jarina e pâ jî ‘d jallhë? La maŗquizë i l’à pŗou counpŗéi s’qu’ël ŗéî avî vouŗgù dirë, e i l’à jujà qu’ël Boun Dioû lh’avî mandà inë bounë oucazioun pëŗ pouguéirë fâ counéisë ou ŗéî saz intansioun. Alour i s’i adŗeisà a-n-a ié sons jî ‘d géinë, e i lh’à dì: “Nàou, Mësieù; lâ fënna - l’i vrai - lâ poion ès in baroun diferënta pëŗ la maniérë ëd s’abilhâ e pëŗ l’inpouŗtansë qu’ laz on; tutun, din moun pàî, lâ soun féita parî cmë din louz aoutŗe pàî».

Ël ŗéî, can-t-ou l’à antandù quëllë ŗeipounsë, ou l’à bion counpŗéi ël sansë dl’aŗpâ fai mac bou ‘d viandë ëd jarinë, e ‘l sansë dlâ parolla dla maŗquizë; ou l’à méi counpŗéi qu’ l’érë inutillë discutâ, qu’ l’érë pâ ‘l câ ‘d la fouŗsâ, e, mec ou s’érë, sons l’ounbŗë dou bounsansë, ënnamourà ëd ièllë, la vontavë ieuirë, pëŗ sòouvâ sn’ ounoû, an biton in pàou ëd judis, eitoufâ sa pasioun. Alour, pisquë ou cŗënhî lâ ŗeipounsa dla maŗquizë, oul l’à pamai bousticà, ou l’à countinhouà a minjâ, e ou s’i garà dla téetë l’espouaŗ d’aouguéirë quëllë fënnë. A peina ou l’à aougù fnì ëd minjâ, peŗquë sa paŗtansë subittë i queuŗbëssë sâ movéza intansioun, ou s’i tou ‘d souitë coungedià; ou l’à aŗmaŗsià la maŗquizë dl’ounoû qu’i lh’avî fài, ièllë il l’à aŗcoumandà ou Boundioû, e ié ou s’n’an s’i anà a Génë pëŗ s’anbaŗcâ.