Jouŗnà VIII, 6

_{BRUNO, BUFFALMACCO,
CALANDRINO E SOUN COUŖIN}

L’i pâ nesesérë qu’a toŗnë ou dirë qui l’érë Calandrino, Bruno e Buffalmacco, ou loû counéisé: a vòou tou ‘d suitë ou countâ l’ichtouarë qu’ei desidà dë-ou countâ anqueuî.

Calandrino ou l’avî, pŗocchë ëd Flouransë, in pchi ouarî qu’érë la dottë ëd sa fënnë, e qu’ou lh’ ŗondî, toû louz an, a paŗ cocaz òoutŗa bagatèlla, in couŗin; e ié ou l’avî l’abituddë, ou méi dë dzonbŗë, dë s’n’anâ bou sa fënne a sa meizoun ëd canpannhë a tiuâ ël couŗin, e a ‘l bitâ sous sâ. In cò, l’i capità quë, pisquë sa fënnë i l’érë pâ bion, Calandrino ou l’i anà da souré a tiuâ ël couŗin; Bruno e Buffalmacco, can-t-i l’on sòoupù qu’ la fënnë i sarî pâ anà, i soun paŗtì pëŗ anâ tŗouvâ in pŗéirë qu’érë un ëd loŗouz amisse, pëŗ pasâ cocou joû bou ié; qué pŗéirë ou ŗëchtavë pâ bion lon dla meizoun ëd canpannhë ëd Calandrino. Qué icì, ël joû quë ièllou i soun aŗibâ, ou l’avî justamon, ël matin, tiuà soun couŗin; can-t-ou louz à vî bou ‘l pŗéirë, ou louz à sounâ, e ou lou-z-à dì: Bionvongû a ma meizoun, a vorou qu’ou véna véirë qu’ boun buchî a sioû. E ou louz à féi intŗâ e ou lou-z-à mountŗà soun couŗin. Qu’loû doû, i l’on tou ‘d suitë vî qu’ël couŗin ou l’érë bion gŗâ, e i l’on sòoupù da Calandrino qu’ou vourî ‘l bitâ sous sâ pëŗ sa famillhë. Ma Bruno, can-t-ou l’à antandù icòn, ou l’à dì: T’ siâ pŗoppi in tabian! Vondlou, e fazon féetë toûsë anson! A ta fënne tu diza peui quë còoucun ou t’l’à ŗoubà. Calandrino ou l’à ŗeipoundù: Nàou, l’i pâ pousibblë qu’ ièllë i s’ cŗéîë; i sarî ancâ bounë a m’ fouttë for ëd meizoun, e peui a ouzàoutŗe, s’qu’a fòou mi, la diòoû pâ ou-z-interesâ; e mi a farioû jomai inë chozë pariérë.

I l’on paŗlà pr’in bé moumon, ma Calandrino ou l’à pâ chinjà d’eidée. Apŗée ou louz à invitâ a sinë, ma in pàou mâvourountî, tan l’i vrai quë, qu’loû doû i l’on pâ acseptà, e i s’n’an soun anà vî.

An touŗnon a la meizoun dou pŗéirë, Bruno ou l’à dì a Buffalmacco: Quequ’ou n’an dizé, la s’ pouéirî pâ, pandan ël neuî, anâ lh’ ŗoubâ soun couŗin? Buffalmacco ou l’à ŗeipoundù: E mec nou pouion fâ? Bruno ou l’à dì: A sabbou mi mec la s’ pò fâ; bachtë qu’ou laissë ël couŗin nté qu’ou l’i ieuirë.

Alour, ou l’à dì Buffalmacco, atandon nhonca inë mnuttë; la lh’à pâ jî ‘d motif pëŗ pâ s’ fâ; e apŗée nou pouion peui fâ féetë bou ‘l pŗéirë. E ‘l pŗéirë, can-t-ou l’à sòoupù la counbinë, ou l’à dì qu’ l’érë pŗoppi inë bounë idée, e Bruno ou l’à dì: La vontë mac ès in pàou deigouŗdì, e s’ bitâ d’acoŗ ëd sû loû mouvmon da fâ. Ou sabé mec Calandrino ou l’i avaŗë, e mec ou biòou vourountî can l’i louz aoutŗe qu’ paion: alour, anin lh’ dirë qu’ou vénë a l’obeŗjë; ël pŗéirë ou paiaré da biòourë a toûsë, an fëzon sonblan qu’ou vocchë nou fâ féetë a nzàoutŗe; e, suŗtoù, la vontë qu’ou leissë pâ paiâ nhonca in véirë a Calandrino; can ié icì ou saré bion bougù, la saré fasillë pë’ nzàoutŗe intŗâ din sa meizoun, peŗquë, cm’ou sabé méi ouzàoutŗe, la lh’à pâ nongù bou ié.

Mec Bruno ou l’à dì, parî i l’on fài. Calandrino, can-t-ou l’à vî qu’ ël pŗéirë ou paiavë touttë ié, ou l’à countinhouà a biòourë, e ou l’à bougù ancâ mai dë s’qu’ou pouî supouŗtâ. Can l’i ità neuî eibaŗnizì, ou s’n’an s’i touŗnà a meizoun, ou l’à nhonca sinà, e ou l’i anà s’ coujâ, an leison eibeŗtë la poŗtë qu’ou cŗiî d’aouguéirë clavà. Antŗëton, Bruno e Buffalmacco i soun anà sinâ bou ‘l pŗéirë; can-t-i l’on aougù fnì, i l’on pŗéî loû mëbble qu’ duvion seŗvî pëŗ fouŗsâ la poŗtë ëd Calandrino, e, an fëzon bion atansioun ‘d pâ fâ ‘d tapajjë, i soun anâ a la meizoun ëd Calandrino, dou cairë nté qu’i l’avion vî qu’ l’érë ancâ mai fasillë intŗâ. Ma i l’on pâ aougù dë bzoun ëd fouŗsâ la poŗtë, peŗquë i l’ére jò eibeŗtë: alour, i soun intŗâ, i l’on deicŗouchtà ël couŗin, i soun touŗnà a la meizoun dou pŗéirë, i l’on aŗdŗeisà ël couŗin, e i soun anâ s’ doŗmî. L’andman matin, can la louŗdë i lh’i pasà, Calandrino ou s’i alvà, ou l’i deisondù ‘d sa chanbŗë, e ou l’à vî qu’ ël couŗin avî dispareisù, e qu’ la poŗtë i l’érë eibeŗte. Alour ou l’à dmandà a soun vizin s’i sabion qui quë l’avî pŗéî; ma nongù n’an sabî ŗon, e ié ou l’à coumonsà a s’ disperâ e a bŗamâ: Por mi! Por mi! I m’on ŗoubà moun couŗin!

Bruno e Buffalmacco, a peina alvâ, i soun anâ a la meizoun ëd Calandrino; ié, can-t-ou louz à vî, ou lou-z-à dì an plouron: Camaradde, i m’on pouŗtà vî moun couŗin!

E ièllou: Nou soun ëchtounâ quë, pr’ in cò, t’l’aia aougù in pòou ‘d saboù.

E ié: Maleirouzmon, s’qu’a ou dizou, l’i la vrità.

Bruno ou dizî: T’ fâ bion a bŗamâ tan qu’ tu pòia; fé qu’ parî, la sonblë qu’ tu diza la vrità.

Calandrino ou bŗamavë ancâ mai foŗ: A ou jurou, sla téetë ëd mounz eifan, qu’i m’l’on pŗoppi ŗoubà!

Bruno ou countinhouavë : T’ paŗla bion, t’ paŗla bion tu; l’i justë quë t’ diza parî; bŗammë ancâ mai foŗ, peŗquë i t’antondon toûsë e qu’ la sonblë qu’ la sî vrai.

Alour Calandrino ou l’à dì : Ou m’ fazé vnî follë, ouzàoutŗe; s’ l’i pâ vrai qu’i m’ l’on ŗoubà, qu’ i pocchon m’ pandourâ. A qué pouen icì, Bruno ou l’à dì: Ma, mec l’i ità pousibblë? Mi, aièŗ, a l’ei vî pŗoppi isì din ta meizoun toun couŗin; e ieuirë tu vora m’ fâ cŗéirë qu’ou sî vourà vî?

Calandrino ou l’à ŗeipoundù: L’i pŗoppi mec a ou-z-ei dì.

E Bruno: Ma féime ël pleizî! L’i pâ pousibblë!

A ou-z-asurou, ou l’à aŗpëtà Calandrino, l’i pŗoppi mec a ou-z-ei dì; e mi, ieuirë, a sioû ŗouinà, e a sabbou pâ cmë fâ a touŗnâ a meizoun; ma fënnë i m’ cŗeiré pâ e, méi s’i m’ cŗiiëssë, jomai plu a l’aouréi la pé bou ièllë.

Alour Bruno ou l’à dì: Dioù gaŗdë! S’l’i vrai s’quë t’diza, i l’on mâ fài qu’loû ladŗasse a t’ pŗënnë toun couŗin; ma tu t’ ŗapèlla qu’ l’i mi qu’a t’ei counsilhà, aièŗ, ëd dirë qu’i t’l’avion ŗoubà: a voudrioû pâ ieuirë quë, an méimë ton, tu t’ foutëssa ëd ta fënnë e dë nzàoutŗe.

A qué pouen icì, Calandrino ou l’à coumonsà a bŗamâ: Peŗquë ou m’ pouŗtà a la disperasioun, e ou m’ fazé blasfemâ ël Boun Dioû, loû Sen e touttë s’qu’ la lh’à din ‘l moundë? A ou dizou quë, ël couŗin, i m’l’on ŗoubà pandan ël neuî.

Alour Buffalmacco ou l’à dì: S’l’i parî mec tu diza, la vontë qu’ nou veion s’ la lh’à in mouion pëŗ l’aŗtŗouvâ.

E carë mouion la pò lh’aouguéirë?

Buffalmacco ou l’à dì: L’i sugû qu’i soun pâ vongû dlaz Inda a t’ ŗoubâ ël couŗin; la diòoû ès un ëd toun vizin; dounc, së t’ pòia louz invitâ toûsë anson, mi a sabbou fâ loû jeus doû souŗsî bou ‘l pan e ‘l fŗoumajjë, e nou saouron tou ‘d suitë qui l’i qu’à pŗéî toun couŗin.

Ouéi, ou l’à ŗeipoundù Calandrino, ma quequë la seŗ ël pan bou ‘l fŗoumajjë bou qu’loû peizan dou viarajjë? A sioû sugû quë, l’i còoucun ëd ièllou qu’ou l’à pŗéî, ma i couneison qué jeu icì, i von s’ meifiâ, e i ŗëchteron a loŗ meizoun.

Quequë la vontë fâ, alour? Ou l’à dmandà Buffalmacco.

E Bruno ou l’à ŗeipoundù: La s’ pouéirî fâ ël jeu bou ‘d pilulla ëd gënëbbŗë, e bou ‘d boun vin blan: nou louz inviton a biòourë, ièllou i von pâ s’ meifiâ; e lâ pilulla lâ s’ pòion beneizî bou ‘l vin blan, mec la s’ fài bou ‘l pan e ‘l fŗoumajjë.

Buffalmacco ou l’à dì: Ma sugû, bounë idée. E tu, Calandrino, quequë tu n’an diza? T’ siâ d’acoŗ?

Calandrino ou l’à ŗeipoundù: Aoutŗë quë! S’a pouguëssë sòoupéirë qui l’i quë m’l’à ŗoubà, a sarioû jò meità counsourà.

Alour, ou l’à dì Bruno, s’ tu vora, mi a vàou a Flouransë a pŗënne s’qu’ la seŗ pëŗ notŗë anpŗéizë, bachtë quë tu m’ douna loû sòoû.

Calandrino ou l’avî a la pocchë cazi carantë sòoû, e ou lhou-z-à dounà. Bruno ou l’i anà a Flouransë da un ëd sounz amisse qu’érë faŗmasien, e ou l’à achtà in duméi quilò ëd pilulla ëd gënëbbŗë; apŗée, ou l’à féi apŗëchtâ inë poutinguë faitë bou ‘d gënëbbŗë amâ e d’alouès, e ou n’à féi douâ pilulla; e, qu’laz eicì e laz òoutŗa, ou laz à féi pasâ din ‘l succŗë. Pëŗ aŗcouneissë lâ douâ pilulla amara e pëŗ pâ s’ tŗounpâ, ou lh’ à féi inë maŗquë. Apŗée ou l’à achtà in fiasquë ëd boun vin blan, ou l’i touŗnà din ‘l viarajjë nté quë Calandrino ou l’avî soun ouarî, e ou lh’à dì: Dman matin t’l’invitaré a biòourë, a ta meizoun, toûsë quëllou quë t’ doutta ëd ièllou: dman l’i féetë e i vondŗon vourountî; mi, pandan ël neuî, a farei bou Buffalmacco ël jeu doû souŗsî ëd sû lâ pilulla, e dman matin a t’lâ pouŗtaréi, peŗquë a t’ vorou ‘d bon: e l’i peui mi, qu’a lâ dounaréi ou counviâ, e qu’a faréi, e qu’a diréi s’qu’ la vontë fâ e dirë.

Calandrino ou l’à fài mec i lh’avion dì. L’andman matin, ou l’à bità anson inë bèllë bandë ëd jouve flourantin qu’éron din ‘l viarajjë, e cocou canpanhin; e ou louz à invitâ a vnî dran la gléizë, e a s’ bitâ a l’ounbŗë dl’oulmë. Pâ gairë ëd ton apŗée, i soun aŗibâ méi Bruno e Buffalmacco bou loŗa pilulla e bou loŗ fiasquë ëd vin. I l’on fài bitâ toûsë an seŗclë, e apŗée Bruno ou lou-z-à dì: Mësieùs, la vontë qu’a ou dizë peŗquë Calandrino ou vë-z-à féi vnî isì; a voudŗioû pâ, s’ la capitëssë ëccaŗòn qu’ la ou deiplàîë, qu’ou l’aouguëssa dë-ou plannhë ëd mi. A qué Calandrino qu’ou s’ tŗovë isì a cairë ëd mi, aièŗ pandan ël neuî, i lh’on ŗoubà in bé couŗin, e la s’i pâ pougù sòoupéirë qui l’i qu’à fài icòn; e, pisquë la pò mac ès còoucun dë nzàoutŗe qu’ nou soun isì, ié, pëŗ tŗouvâ ël ladŗë, ou v’ dounaré, a châcun dë ouzàoutŗe, unë ëd qu’lâ pilulla icì, e ou v’ dounaré méi da biòourë. La vontë tou ‘d suitë qu’a ou dizë quë, qué icì qu’ou l’à ŗoubà ël couŗin, ou pouéiré pâ avalâ la pilullë, ou la tŗouvaré amarë cm’ël tosioû, e ou saré oblijà d’ la cŗachâ. Alour l’i montû mëllhë quë, qué icì qu’oul l’à ŗoubà, ou z’ dizë an counfesioun ou curà, fé qu’ parî ou saré pâ mouŗtifià dran toûsë; s’ou faré icòn, mi a l’aŗnounsiou a fâ ël jeu doû souŗsî.

Toûsë quëllou qu’éron ilài, i l’on dì quë vourountî i l’aourion goutà qu’lâ pilulla; alour Bruno ou louz à bità an ŗan, Calandrino ou bé méi ëd ièllou, e ou l’à coumonsà a dichtŗibuiâ lâ pilulla, unë châcun; e, can-t-ou l’i aŗibà an fasë ëd Calandrino, ou n’à dounà unë méi a ié: naturèlmon, ou l’à pŗéî unë ëd quëlla qu’avion la maŗquë. Calandrino ou l’à aougù vittou fài a la bitâ a la gourë, e ou l’à coumonsà a la machilhâ, ma, a peina la longuë i l’à sontì l’aloès, ié ou l’à pâ pougù supouŗtâ qué goutas amâ, e ou l’à touttë cŗachà. Antŗëton, i s’ beicavon toûsë, un bou l’aoutŗë, pëŗ véirë qui qu’aourî cŗachà sa pilullë; Bruno ou countinhouavë a dichtŗibuiâ lâ pilulla, an fëzon sonblan ëd pâ fâ atansioun a Calandrino, can-t-ou l’à antandù inë vouà qu’i vnî ‘d còoucun qu’érë daŗéirë ié: Ouàlalâ! Calandrino, quequë la vÔ dirë icòn? An antandon qu’lâ parolla, Bruno ou s’i tou ‘d suitë virà, e ou l’à vî quë Calandrino ou l’avî cŗachà sa pilullë; alour ou l’à dì: Viion in pàou: montû l’i a caouzë ëd caŗòn d’aouŗë quë t’l’â dougù cŗachâ la pilullë; pŗòn-ne inë aoutŗë. Apŗée ou l’à pŗéî la zgoundë pilullë amarë, oul l’à dounà a Calandrino, e ié oul l’à bità a la gourë, tandì quë Bruno ou finisî ëd dichtŗibuiâ laz òoutŗa pilulla.

Calandrino, s’ la pŗoumiérë i lh’érë sonblà amarë, a pòiou pâ ou dirë mec ou l’à tŗouvà la zgoundë; ma, pisquë ou l’avî ountë a la cŗachâ, oul l’à gaŗdà pr’ in moumon a la gourë, tandì qu’ lâ lagŗimma, gŗôsa cmë d’ourënnha, lâ lh’ couravon sla figurë; fin finalë: can-t-ou l’à pamai pougù aŗzichtâ, ou l’à cŗachà la zgoundë mec ou l’avî fài bou la pŗoumiérë.

Bruno e Buffalmacco i l’éron apŗée seŗvî da biòourë a touttë la bandë; can-t-i l’on vî, ièllou e toû louz aoutŗe, s’qu’ l’érë capità a Calandrino, i l’on dì qu’ la pouî mac ès ié qu’avî fài disparéissë ël couŗin; e la lh’à méi aougù còoucun qu’ou l’à fài, a qué por diablë, in bèllë ŗënsannhë.

Can toûsë i s’n’a soun anà vî, e i soun mac plu quë ŗëchtâ Bruno e Buffalmacco, qué icì ou l’à coumonsà a dirë: Mi, arioû jouà la téetë a coupâ qu’ l’ére pâ vrai qu’i t’l’avion ŗoubà, ma tu, t’ vouriâ nou s’ fâ cŗéirë pëŗ pâ nou paiâ in cò da biòourë bou loû sòoû quë t’l’aviâ gânhà.

Calandrino, qu’avî ancarë qué goutas a la gourë, ou l’à toŗnë coumonsà a jurâ qu’ l’ére pâ cm’i dizion ièllou. Alour Buffalmacco: Contë pâ ‘d mansounja, camaraddë; t’l’â oumon pŗéî inë bèllë pinhà?

Calandrino ou l’érë touttë deicounsourà, tutun Bruno ou countinhouavë: Eicoutë in pàou s’qu’ei sòoupù: un dla bandë qu’à minjà e bougù bou nzàoutŗe, ou m’à dì quë t’l’â, përilài, inë filhëttë - i l’i cioû a ta dispouzisioun, e tu, tu lh’ douna s’quë t’ pòia bitâ da cairë - e seicò tu lh’à mandà ël couŗin. T’l’â peui jò bion apŗéî a t’ fouttë douz aoutŗe! In cò, tu nou-z-à féi anâ din lâ gŗaviéra dou Mugnone bou l’ëscuzë d’aŗbâtâ ëd cappou nhî: tu nou-z-à bità di-z-in bé petŗen, e tu, t’l’â filà vî. E apŗée tu vouriâ nou fâ cŗéirë qu’ l’érë tu, quë t’l’aviâ tŗouvà ël cappou nhî. E ieuirë, tu vora méi nou fâ cŗéirë bou toun juramon qu’i t’on ŗoubà ël couŗin quë tu, t’l’â vondù. Ma nzàoutŗe nou couneison tèlmon bion tâ gascounhëdda quë t’ pòia pamai n’an fâ d’òoutŗa. E, pisquë l’i ità bion peinibblë fâ ël jeu doû souŗsî, la vontë quë tu n’ douna doû jallhe capounâ, noutŗamon nou dizon touttë a ta fënnë.

Calandrino, can-t-ou l’à vî qu’i lh’ cŗiion pâ, e ou s’i ŗondù contë d’ès jò pŗoù maleiroû parî sons douguéirë ancâ cŗënnhë inë ŗënsannhë dla paŗ ëd sa fënnë, ou l’à dounà, a qu’loû doû mâfëzan, loû doû jallhe capounâ, e ièllou i l’on bità ël couŗin sous sâ, e apŗée i s’n’an soun touŗnà a Flouransë. Fin finalë: Calandrino pâ mac ou l’i ità pasà ou vinaigŗë, ma i lh’on méi pouŗtà toŗ din sounz interiàou.