Jouŗnà IX, 9

_{IN JUJËMËN ËD SALOUMOUN}

Lâ fënna, lâ soun toutta dinnha d’ès châtiâ d’inë maniérë sevérë e pâ tŗò soupplë.

La m’ plài ou countâ in jujëmën quë Saloumoun avî pŗounounsià, e a ‘l contou peŗquë moun ichtouarë i sî in aŗmëddë peŗ lâ fënna qu’laz acsepton pâ d’ès soumiza a loŗouz omme.

E, s’la lh’à coc fënnë qu’i ponsë qu’ël jujëmën ëd Saloumoun ou cadŗë pâ bou sa fasoun ëd vioùrë, i farî bion ëd ponsâ ou pŗoveŗbë quë louz omme i l’on l’abituddë ëd dirë: A boun chavà e a maŗì chavà: in cò d’eiperoun; a fënna bŗava e a fënna meichonta: inë tŗicà.

S’la lh’ foussë còoucun qu’ vouŗguëssë esplicâ, an gascounhon, qu’lâ parola icì, toutta lâ fënna lâ pourion fasilmon ès d’acoŗ qu’ lâ soun veritabbla.

Lâ fënna, lâ soun toutta naturèlmon sujëtta a fâ ëd fòouta, e l’i fasillë lâ fâ chinjâ d’eidée. A caouzë d’eicòn, pëŗ courijâ la meichontizë ëd quëlla qu’laz on tŗepasà loû limitte inpòouzà a-n-a ièlla, la vontë lâ châtiâ bou la tŗicquë; e pëŗ soutnî la vëŗtù dlaz òoutŗa - quëlla qu’lâ soun bŗava - , peŗquë laz annon pâ outŗë ël justë counpouŗtamon, la vontë méi s’ seŗvî dla tŗicquë, qu’i l’i faitë pëŗ la soutnî , e pëŗ loû fâ pòou.

Ma ieuirë a leisou da cairë lâ pŗëccha, e a ou contou s’qu’ avioû desidà ëd countâ.

Pisquë la chtŗodinérë aŗnouméi e la sajésë miracoulouzë ëd Saloumoun i s’érë eipandìë cazi dapëŗtouttë din ‘l moundë, e pisquë la s’ sabî qu’ël ŗéî ou l’aŗfuzavë pâ ëd mountŗâ sa sajésë a qui quë sî qu’ou vouŗguëssë n’an pŗoufitâ, la lh’avî in baroun ëd pëŗsouna qu’laz anavon veŗ ël ŗéî, peŗquë laz avion bzoun d’in counsëllhë a pŗoupò ëd loŗou sousì pâ fasille a ŗëglâ, e qu’i loû fazion fâ ëd môvée san.

Antŗë quëllou qu’i l’anavon admandâ counsëllhë, méi in jouvë ou l’i paŗtì : ou l’érë a noun Melisso, ou l’érë nobblë e in baroun ŗicchë, ou vnî dla villë ëd Laiazzo, nté qu’ou l’érë neisù e nté qu’ou ŗëchtavë.

E, tandì qu’ou l’anavë, a chavà, veŗ Jeruzalem, l’i capità quë, an souŗton d’Antiochë, ou l’à ŗancountŗà in aoutŗë jouvë qu’érë a noun Giosefo, e qu’ou fazî ël méimë chamin, e ou s’i acounpanhà bou ié pr’ in bé moumon. E, mec l’i l’abituddë ëd quëllou qu’i fon ël méimë vouiajë, i l’on coumonsà a baŗjaquiâ. Melisso, apŗée qu’ou l’à sòoupù dë nté qu’ou vnî Giosefo, e coc detallhë ëd sa vittë, ou lh’ à dmandà nté qu’ou l’anavë, e carë l’érë ël motif ëd soun vouiajë.

A quëllë quechtioun icì Giosefo ou l’à ŗeipoundù qu’ou l’anavë veŗ Saloumoun pëŗ lh’admandâ in counsëllhë: cm’ou duvî s’ counpouŗtâ bou sa fënnë, qu’i l’érë mâgŗasiouzë e meichontë cmë pâ jî d’aoutŗë fënnë ou moundë; e, méi s’ou la pŗiavë, méi s’ ou lh’ fazî ëd cajoulariâ, ièllë i fazî cioû la tŗounnhë.

Apŗée qu’ou l’à aougù quëllë ŗeipounsë, Giosefo ou l’à vouŗgù sòoupéirë ëd carë pàî ou foussë l’aoutŗë, nté qu’ou duguëssë anâ, e carë i foussë la ŗazoun ëd soun vouiajë.

E Melisso ou l’à ŗeipoundù: A venou ëd Laiazzo, e, parî cmë tu, qu’ t’ l’â inë dizgŗasîë, méi mi a n’ei unë.

A sioû jouvë e ŗicchë, la m’ plài counviâ ëd pëŗsouna a minjâ, e fâ ounoû a la jon ëd ma villë ; e, s’ou ponsà quë, méi s’ a fàou touttë icòn pëŗ louz aoutŗe, tutun a tŗovou pâ nongù qu’ou m’ vocchë ëd bon, ou pouié mac ponsâ qu’ l’i inë chozë plutò dŗollë.

A caouzë d’eicòn, a vàou ntè qu’ou l’anà méi voû pr’ ès ounsilhà e outnî quë còoucun m’ vocchë ëd bon.

Loû doû i l’on dounc féi ël vouiajë anson, e, can-t-i soun aŗibâ a Jeruzalem, un doû couŗtizan ëd Saloumoun ou louz à pŗezantà ou ŗéî, e Melisso ou lh’ à countà, sons tŗò l’alounjâ, soun ichtouarë: ou l’avî dë bzoun quë ié, ël ŗéî, ou lh’ eicleiŗëssë la quechtion.

Saloumoun ou l’à ŗeipoundù: La vontë quë t’ voccha ëd bon.

Loû couŗtizan il l’on sû cò acounpanhà ëd for dou palé; alour ou l’i intŗà Giosefo e ou l’à dì ou ŗéî peŗquë ou l’érë vongù veŗ ié; Saloumoun ou l’à dì pâ ŗon d’aouŗë quë: La vontë quë t’ l’anna ou pon dl’ocquë.

Apŗée quë Saloumoun ou l’à dì qu’lâ parolla icì, Giosefo sû cò ou l’ità eilounhà dou ŗéî, cm’i l’avion fài pëŗ Melisso.

Giosefo ou l’i soŗtì, e ou l’à aŗtŗouvà soun camaraddë qu’oul l’atandî, e ou lh’à dì la ŗeipounsë qu’ou l’avî aougù.

Toû doû, Melisso e Giosefo, i ponsavon a lâ ŗeipounsa qu’i l’avion aougù dla paŗ ëd Saloumoun, e i pouion pâ n’an counpŗënnë ël sansë, ni véirë s’ l’érë pousibblë n’an tirâ pŗoufì pëŗ loŗa quechtioun; alour, tŗichte e mouŗfoundù pëŗ douguéirë touŗnâ aŗéirë, i l’on coumonsà ël vouiajë.

Apŗée tŗéi cattŗë joû ëd chamin, i soun aŗibâ a-n-inë douéirë nté qu’ la lh’avî in bé pon ; e, a caouzë d’inë filounguiénë ëd mioura e ‘d chavàou, chaŗjâ ëd maŗchandizë, qu’i pasavon sû ‘l pon, loû doû i l’on dougù atondë qu’i fousson toûsë pasâ.

E i l’éron cazi toûsë pasâ, can l’i capità quë, inë miourë, cmë lâ fon souvon qu’lâ bèchtia icì, i s’i féi pòou, e i vourî pamai, an jî ëd maniérë, anâ aran ; alour ël ŗousî ou l’à pŗéî inë tŗicquë, e ou l’à coumonsà a la batounâ, ma bou mouderasioun, peŗquë i s’ desidëssë a pasâ outŗë. Ma la miourë i s’ bitavë ëd tŗaveŗ, i l’aŗculavë: la lh’avî pâ mouion d’ la fâ obéî.

Alour ël ŗousî ou l’à coumonsà a la batounâ bou touttë sa foŗsë, ëd sû la téetë, ëd sû lâ côta, ëd sû ël ŗâté: ma l’érë touttë inutillë.

Melisso e Giosefo i l’éron ilài qu’ beicavon, e souvon i dizion ou ŗousî:

Quequë tu vora ancâ fâ? T’ vora la tiouâ quëllë bèchtîë? Peŗquë t’ cheŗcha pâ dla mënâ bou bèllë maniérë, sons la bŗuscâ? I vondré veŗ tu plu vittou quë si t’ la tabaza.

Ël ŗousî ou l’à ŗeipoundù: Ouzàoutŗe ou couneisé votŗou chavàou, mi a couneisou ma miourë: leisëmmë fâ a-n-a mi cm’ a l’ei cioû fài .

E ou l’à toŗnë coumonsà a la savatâ, e ou lh’à foutù tan ëd qu’lâ tŗicâ quë la miourë i l’à tŗaveŗsà ël pon, fé quë parî ël ŗousî ou l’à aŗjun soun intansioun.

A qué pouen icì, loû doû i l’éron pŗëchte a paŗtî: Giosefo ou l’à dmandà a-n-in ommë, qu’érë astà a la simmë dou pon, carë l’érë ël noun ëd qué pochtë, e qu’l’ommë ou l’à ŗeipoundù: Mësieù, l’i ël pon dl’ocquë.

A qué pouen icì, Giosefo ou s’i ansouvongù dou counsëllhë quë Saloumoun lh’avî dounà, e ou l’à dì a Melisso: T’ vora qu’a t’ diza inë chozë, camaraddë? Ël counsëllhë quë Saloumoun m’avî dounà, ou pouéirî ès plon ëd sajésë e ‘d vrità, peŗquë l’i clâ cmë l’aiguë dou ŗioû quë mi a sabioû pâ savatâ ma fënnë: ma qué ŗousî ou m’à mountŗà s’ qu’a deuvou fâ.

Peui, apŗée cocou joû ëd vouiajë, i soun aŗibâ a Antiochë; Giosefo ou l’à aŗtongù Melisso a sa meizoun pëŗ cocou joû, peŗquë ou s’aŗpòouzëssë.

La fënnë ëd Giosefo i l’à pâ fài tantou veŗnha a soun ommë can-t-ou l’i aŗibà; alour Giosefo ou lh’à dì d’apŗëchtâ, pëŗ sinë, s’qu’ Melisso ou dziravë; e Melisso, can-t-ou l’à vî quë la chozë i plàî a Giosefo, ou l’à aougù vittou fài a coumandâ la sinë.

Ma la fënnë, qu’i l’avî l’abituddë ëd countŗariâ, i l’à pâ apŗëchtà loû plas quë Melisso ou l’avî dmandà, ma i l’à fài touttë ël countŗérë.

Can Giosefo ou l’à vî icòn, touttë inmarisià, ou l’à dì a la fënnë: Ma, ou t’à pâ dì Giosefo s’quë t’ duviâ apŗëchtâ pëŗ sinë?

La fënnë i s’i aŗvirà e i l’à ŗeipoudù bou arougansë: Quequë tu vora dirë bou icòn? T’l’â desidà ëd pâ minjâ, méi si t’l’â fan? Méi s’ còoucun m’à dì ëd fâ diferamon, a mi, la m’i plagù ëd fâ parî; si la t’ plài, la véi bion; si la t’ plài pâ, t’l’â mac ëd pâ minjâ.

Melisso ou s’i in baroun ëchtounà dla ŗeipounsë dla fënnë, e oul l’à spacan cŗiticà. Giosefo, an antandon qu’louz ëŗpŗocche, ou l’à dì a la fënnë: T’ siâ cioû la méimë, ma t’ poia ès sugûë qu’a t’ faréi chinjâ toun biài ëd tŗatâ la jon.

Peui, ou s’i adŗeisà a Melisso e ou lh’à dì: Ieuirë, nou véiron si, din ël counsëllhë ëd Saloumoun la l’avî ëd sajésë, ouéi ou nàou: ma a t’ pŗiou, cheŗchë ëd pâ tŗò soufŗî, an viion s’qu’a vòou fâ; e ponsë pâ quë, pëŗ mi, la sî in amuzamon. E, pëŗ pâ qu’ la t’ vénë eidée ëd m’anpachâ ëd fâ s’qu’a vorou fâ, souvonte dla ŗeipounsë dou ŗousî, can nou soun ità touchà ëd counpasioun veŗ sa miourë.

E Melisso ou l’à ŗeipoundù: A sioû a ta meizoun, e a vorou pâ m’eilounhâ dë s’qu’ la t’féi pleizî.

Giosefo ou l’à pŗéî inë tŗicquë aŗiondë ëd ŗourë, ou l’i anà din la chanbŗë nté qu’ la fënnë (qu’i l’avî quità la tabblë touttë inmarisià) i l’érë anà tout an baŗbouton, e oul l’à atŗapà plâ tŗënna, oul l’à foutùë icì-bâ, e ou l’à coumonsà a la savatâ bou touttë sa foŗsë.

La fënnë i l’à coumonsà a cŗiiâ, peui a mënasâ; ma, an viion quë Giosefo ou l’avî pâ l’êŗë ëd vouguéirë s’ plantâ, ièllë, qu’i l’érë jò touttë plaià e pleinë ëd niseuira, i l’à coumonsà a dmandâ pitié e mizericoŗdë: Pëŗ l’amouŗ dou Boundioû, tioummë pâ; a faréi cioû s’ qu’ la ou faré pleizî.

Malgŗé qu’lâ parolla icì, Giosefo ou countinhouavë a la savatâ bou ancâ mài ëd foŗsë; ou la picavë slâ côta, slaz ancha, slaz eipëlla: ou lh’à pasà inë veritabblë ŗoustë; e ou s’i plantà mac can ou s’i sontì fatigà: bachtë, din pâ gairë ëd ton, louz ose dl’eichinë dla fënnë i l’éron tout macâ.

Apŗée aouguéirë fài icòn, Giosefo ou l’i anà veŗ Melisso e ou lh’à dì: Dman nou véiron l’ëŗzultà dou counsëllhë « Vài ou pon dl’ocquë «; apŗée ou s’i aŗpòouzà in moumon, ou s’i lavà lâ man, ou l’à sinà bou Melisso, e, can l’i ità ourë, i soun anà s’ doŗmî.

La fënnë, - por diableisë! - , i s’i tira amoû bou in baroun ëd péinë, i s’ foutûë sû ‘l lei, e i s’i aŗpòouzà cm’i l’à pougù.

Ël matin d’apŗée, i s’ alvà dran joû, i l’à féi dmandâ a Giosefo s’qu’ou vourî pëŗ dînâ. Qué icì, tout an archinhon bou Melisso, ou l’à coumandà s’qu’ou vourî.

Can l’i ità ourë ëd dînâ, i s’ soun bità a tabblë, e i l’on tŗouvà quë, touttë ël bitin da minjâ ou l’érë boun, e ou l’érë ità apŗëchtà sëlon louz oŗdŗe ëd Giosefo; fé quë parî, i l’on fài ëd louënja dou counsëllhë ëd Saloumoun quë, dran, i l’avion pâ counpŗéî.

Apŗée cocou joû, Melisso ou l’i touŗnà a sa meizoun, e, a-n-in ommë plon ëd saboù, ou l’à countà s’qu’ Saloumoun lh’avî dì; qu’l’ommë icì ou lh’à dì: Saloumoun ou l’aourî pâ pougù ou v’ dounâ in counsëllhë milhoû e plu veritabblë. Voû méimë ou sabé qu’ou vouré pâ ëd bon a nongù: toutta laz invitasioun e lâ bèlla maniéra qu’ou fazè, l’i mac touttë ëd blagguë. Chaŗchà ëd vouguéirë ëd bon cmë Saloumoun ou v’-z-à counsilhà; e méi louz aoutŗe i v’ voudron ëd bon.

E parî, la sòouvajounë i l’i ità châtià, e ël jouvë ou l’à coumonsà a vouguéirë ëd bon; e la jon ëd la villë ëd Melisso i l’on coumounsà a fâ, bou ié, in eichingë d’afesioun.