Jouŗnà II, 2

_{RINALDO D’ASTI E SOUN VOUIAJË
A BOLONNHË}

Ou ton dou maŗquì Azzo ëd Ferrara, la la lh’avî in maŗchan - ou l’érë a noun Rinaldo d’Asti - qu’érë anà a Bolonnhë pëŗ soun coumeŗsë; can-t-ou l’à aougù fnì touttë s’ qu’ou l’avî da fâ, ou s’i anchaminà veŗ sa villë. E l’i aŗibà quë, a peina qu’ou l’i soŗtì, a chavà, ëd Ferrara e ou s’i bità sû ’l chamin quë ménë a Verona, ou l’à ŗancountŗà tŗéî pëŗsouna qu’ou l’aouriâ dì qu’ l’érë ëd bouticaire; ou countŗéŗë, l’érë ëd maoufatàn, d’omme ëd movézë vittë e ‘d bâsë coundisioun. Bou qu’louz eicì, Rinaldo ou l’à coumonsà a ŗazounâ, e, cm’in eitouŗdì, ou s’i acounpanhà bou ièllou.

Loû tŗéî maoufatàn i l’on vittou fài a counpŗënnë quë Rinaldo l’érë in maŗchan, e i s’ soun doutâ qu’ou l’aouguëssë ëd sòou sû ié, e i l’on desidà, can la s’ pŗezontëssë l’oucazion, dë lh’ ŗoubâ soun pecullë.

Peŗquë ël maŗchan ou s’doutëssë pâ dë ŗon, i l’on coumonsà, cmë s’i fousson d’omme modèchte e pâ peui loû daŗî din la sousietà, a ŗazounâ mac ëd choza onèchta, e sinséra. E i chaŗchavon, tan qu’i pouion, d’ès unble e amitoûs veŗ ié; e ié, a caouzë d’eicòn, ou cŗiî qu’ la foussë inë chansë d’ louz aouguéirë ŗancountŗà, peŗquë ou l’érë souré e ou l’avî mac in vâlé a chavà.

Cioû an maŗchon, loû maoufatàn i pasavon d’in sujé a l’aoutŗë, e, i bé moumon, i soun aŗibâ a paŗlâ dlâ pŗiera qu’ louz omme i fon ou Boundioû; e, un doû maoufatàn - i l’éron da tŗéî - ou l’à dmandà a Rinaldo: E voû, Mësieù qu’ou sé tan eimabblë, carë l’i la pŗierë qu’ou fazé pandan ël vouiajë?

E Rinaldo ou l’à ŗeipoundù: Ma mi, pr’ès sinsérë, a sioû plutò gŗousî e ignoran din qu’lâ choza icì; a sabbou pâ peui tan ëd pŗiera, peŗquë a gaŗdou laz abitudda d’in cò: a dizou l’Angëlus, ël Ŗequiem, In exitu.

Tutun a l’ei cioü aougù l’abituddë ëd dirë pandan ël vouiajë, e ‘d matin can-t-a a soŗtou dl’obeŗjë, in Pateŗ e inë Ave Maria pëŗ l’amë dou pairë e dla mairë ëd Sen Julien; apŗée a pŗiou ël Boundioû e ‘l Sen qu’i m’ fazon tŗoubâ in boun obeŗjë a la fin dla jouŗnà can la coumonsë a fâ neuî.

E, pâ mac in cò, ël lon ëd moun vouiajë a sioû ità ou bé méi ëd danjî abominabble, tutun a ’m sioû sòouvà, e, ël neuî, a ’m sioû tŗoubà di-z-in pochtë sugû e di-z-in obeŗjë cmë la vontë; e, an counsecansë a cŗeiou feŗmamën qu’ la sî Sen Julien - e a z’ dizou pë’ lh fâ ounoû - qu’ou m’âië outongù la gŗasîë bou sa pŗiera ou Boundioû; e, s’a dizëssë pâ mâ pŗiera ël matin, la m’ sonblërî qu’a pouguëssë pâ vouaiajâ sons fâ ëd movéza ŗancountŗâ, e qu’a pouguëssë pâ aŗibâ saouvë e sugû a l’obeŗjë.

Alour, qué icì qu’ou l’avî quechtiounà ël maŗchan sû lâ pŗiera quë ié ou dizî, ou lh’à dmandà: E s’ matin ou l’avé pŗià? E l’aoutŗë: Sugû!

Alour, cioû qué icì qu’oul l’avî quechtiounà, e qu’ou sabî jò mec i duvî s’ pasâ l’ichtouarë, ou l’à dì antŗë ié: T’ l’â bion fàî ëd pŗiâ, peŗquë, së n’ ŗaton pâ notŗë counbinë, la m’i d’avî quë, seineuî, t’ doŗma peui a l’obeŗjë dla lunë. E apŗée ou lh’à dì: Mi, parî cmë tu, ei in baroun vouaiajà, e a l’ei jomai pŗià, méi s’a l’ei antandù quë la lh’à ëd pëŗsouna qu’ laz aŗcoumandon lâ pŗiera; ma, la m’i jomai aŗibà quë, pëŗ pâ aouguéirë pŗià, a tŗouvëssë pâ in obeŗjë cmë la vontë; e, seineuî, s’la capittë l’oucazioun, t’ veia peui qui l’i qu’ou saré mëllhë loujà: tu, quë t’l’â pŗià, ou mi qu’ei pâ pŗià. L‘i vrai qu’ mi a dizou pâ votŗa pŗiera, ma a dizou “ël Dirupisti”, ou la “Intemerata”, ou ël “De prufundis”, pŗiera poutonta, cm’i dizî la fënnë d’un ëd moun ŗéire.

E parî, an paŗlon d’in baroun ëd choza, an countunhon loŗ chamin, an atandon ël pochtë e ël moumon juchtë pëŗ loŗ peŗfiddë intansioun, l’i capità quë, pisquë l’érë jò taŗ, a peina pasà Castel Guglielmo, dran ëd tŗaveŗsâ inë douéirë, e pisquë i l’on vî qu’ l’érë in pochtë in pòou eicaŗtà nté qu’ la l’avî pâ nongù qu’ pouguëssë loû véirë, loû tŗéi i s’ soun foutù sû ‘l maŗchan, i lh’on pŗéî soun bitin, il l’on leisà a pé e an chëmizë; e, dŗan ëd filâ vî, i lh’on dì: T’ veia peui si toun Sen Julien ou t’ dounaré in boun obeŗjë: pëŗ s’ qu’ la nou-z- aŗgaŗdë, a sioû sugû quë, notŗë Sen ou nou fouŗniré touttë s’ qu’ la nou seŗ.

Apŗée aouguéirë dì icòn, loû tŗéî i l’on tŗaveŗsà la douéirë e i soun disparéisû.

Ël vâlé dou maŗchan, can-t-ou l’à vî qu’i lh sòoutavon ëd sû, pisquë l’érë in aflanquì, ou s’i pâ eiveŗtiouà a dounâ in cò ëd man a soun patŗoun, ma ou l’à virà ël chavà, e ou s’i pâ aŗtongù d’eiperounâ soun chavà ncià Castel Guglielmo, e din qué pàî icì, pisquë l’érë jò neuî, ou s’i plantà sons s’ pŗeoucupâ dë ŗon, e ou l’i anà di-z-in obeŗjë.

Rinaldo, qu’ou l’érë sons sabëtta e mac bou la chëmizë, pisquë la fazî spacan fŗei, la coumonsavë a chéirë née, e l’érë cazi neuî, ou sabî qu’ fâ pëŗ s’ n’an soŗtî; alour, tout an tŗamouron e an maŗtlon dlâ don, ou l’à coumonsà a beicâ pëŗ ilài, s’la s’ viiëssë coc abŗic nté qu’ou pouguëssë pasà la neuî pëŗ pâ murî ëd fŗéi. Ma la lh’avî nhonca in sëjâ, nhonca inë cabannë, peŗquë la lh’érë pasà la guêŗë, e loû sòoudaŗ i l’avion touttë bŗoulà.

Alour, Rinaldo, pousà da quëllë fŗéi abominabblë, ou l’à tŗoutà veŗ Castel Guglielmo, sons sòoupéirë si soun vâlé ou foussë ëscapà ilài ou alheuŗ; antŗëton ou ponsavë quë, s’ou pouguëssë intŗâ din ‘l pàî, ël Boundioû ou lh’ mandërî coc sëcouŗ.

Ma la neuî, eicurë cmë la bottë, oul l’à souŗpŗéi can-t-ou l’avî ancâ da fâ cazi in quilometŗë pëŗ aŗibâ din ‘l pàî; fé qu’ parî, ou l’i aŗibà tèlmon taŗ quë lâ poŗta laz éron jò ità saŗâ, e ou l’à pâ pougù intŗâ din ‘l pàî.

A caouzë d’eicòn, touttë chagŗinà e deicounsourà, ou beicavë, an plouron, tout alvî, pëŗ véirë nté qu’ou pouguëssë s’abŗitâ, pëŗ s’ pŗoutejâ oumon dla née. Pëŗ azaŗ la lh’i capità ëd véirë inë meizoun qu’érë bâtîë a la simmë dlâ murallha dou pàî, e qu’i déivansavë in pàou; ou l’à ponsa dë s’ bitâ a la soutë ëd sous qu’l’avansamon. E, justamon ilài, la lh’avî inë poŗtë qu’érë clavà; e, dran la poŗtë, la lh’avî ëd pallhë chapoutà; ël maŗchan oul l’à abarounà, e, cioû tŗichtë e maleiroû, ou s’i leisà cheuirë ëd sû la pallhë.

Ëd ton-z-an ton ou s’ planhî a Sen Julien, e ou lh dizî qu’ou l’érë in sen indinnhë dla counfiansë quë, ié, ël maŗchan ou lh’ avî fài.

Ma, Sen Julien, qu’ou l’avî d’eigaŗ veŗ Rinaldo, sû cò, ou lh’à apŗëchtà in boun obeŗjë.

La lh’avî, din quëllë pchittë villë in fënnë qu’érë veuivë: i l’érë bion faitë cmë toutta quëlla qu’ soun bion fàita, e ‘l maŗquì Azzo ou la cherisî otan qu’ sa vittë; e, pëŗ soun pleizî, ou la gaŗdavë din quëllë meizoun nté quë, sou l’avansamon dla murallhë, Rinaldo ou s’érë abŗità.

Ël joû dran, pëŗ azaŗ, ël maŗquì ou l’érë vongù a la meizoun dla fënnë pëŗ jazî pandan ël neuî bou ièllë; pëŗ coumonsâ ou l’avî pŗéî in ben e ou l’avî sinà.

Ël neuî quë Rinaldo ou l’i aŗibà a Ferrara, la veuivë i l’avî touttë apŗëchtà pëŗ aŗsëbbë ël maŗquì, ma l’i capità quë in vâlé ou l’i aŗibà ou palé dou maŗquì bou ‘d nouvèlla qu’i l’oblijavon a paŗtî sû cò a chavà. A caouzë d’eicòn ou l’à mandà dirë a la fënnë qu’il l’atandëssë pâ, e ou l’i paŗtì sû ‘l cò. Alour la fënnë, in pòou inmarisià, pisquë i sabî pâ qu’ fâ, i l’à desidà d’intŗâ din ’l ben qu’i l’avî apŗëchtà pë ‘l maŗquì; apŗée i ponsavë ëd sinâ e d’anâ s’ doŗmî; e parî, i l’i intŗà din ‘l ben qu’érë di-z-inë chanbŗëttë a cairë dla poŗtë nté quë qué por diablë ëd Rinaldo ou s’érë apŗouchà; pëŗ icòn, la fënnë, tandì qu’i l’érë di ‘l ben, i l’à antandù Rinaldo qu’ou plouravë, qu’ou tŗamouravë e qu’ou clacavë dlâ don - ou l’aouriâ cŗiiù qu’ la foussë ël claquëmon dou bec d’inë sigounnhë -. Alour i l’à sounà inë seŗvontë e i lh’à dì: Montë a la simmë dla murallhë, e beiquë avàl dran la poŗtë, pëŗ sòoupeirë s’la lh’à còoucun, qui l’i, e s’ qu’ou fài.

La servontë i lh’i anà, e pisquë la lh’avî ancarë in pòou ëd claŗtà, i l’à vî l’ommë an chëmizë e sons sabëtta, astà - cm’ a l’ei jò dì - dran la poŗtë; e i l’à vî qu’ou tŗamouravë; alour i lh’à dmandà: Qui ou sé? E Rinaldo quë, a foŗsë ëd tŗamourâ, ou pouî nhonca paŗlâ, ou lh’à dì qui ou l’érë, cm’ou foussë aŗibà ilàî, e peŗquë ou s’ foussë plantà dran quëllë poŗtë, e ou s’i esplicà bou qué pàou ëd parolla qu’ou l’à pougù dirë.

Apŗée, bou ëd parolla quë fazion naissë la counpasioun, ou l’à coumonsà a la pŗiâ, s’la foussë pousibblë, qu’i ‘l leisessë pâ dran la poŗtë pandan ël neuî, a murî ëd fŗéi.

La seŗvontë i l’à aougù counpasioun, i l’i anà da sa patŗounë, e i lh’à countà touttë l’ichtouarë. Méi ièllë i l’à aougù counpasioun, i s’i ansouvongûë qu’i l’avî la clàou ëd quëllë poŗtë; l’èrë la clàou qu’i seŗvî, ëd ton-z-an ton, ou pasajjë qu’ ël maŗquì ou fazî d’eicoundioun, e i l’à dì: Anà lh’ eibŗî sons fâ ëd tapajjë; isì la lh’à la sinë pŗëchtë, e la lh’à pâ nongù pëŗ la minjâ, e nz’avon la plasë pëŗ loujâ qué por diablë.

La seŗvontë i s’i counplimëntà bou sa patŗounë pëŗ sa generouzità, i l’i deisondûë, i l’à eibeŗ la poŗtë ou maŗchan, oul l’à féi intŗâ, e, pisquë i l’à vî qu’ou l’érë jarà ‘d fŗéi, i lh’à dì: Vittou, por ommë, l’aiguë i l’i ancâ chaoudë, bitte din ël ben.

Ël maŗchan ou së s’i pâ féi dirë doû còs, e, bion counton, ou l’à fài s’ quë la seŗvontë i lh’ dizî; e, aŗvicourà dla charoŗû, la lh’ sonblavë d’ès pasà dla moŗ a la vittë.

La patŗounë i l’à fài apŗëchtâ loû bagajje ed soun ommë qu’ érë mac dŗeita moŗ, - i sonblavon fai sû mëzurë pë ‘l maŗchan -; e ié, an atandon quë la fënnë i lh’ dizëssë saz intansioun, ou l’aŗmaŗsiavë ël Boundioû e Sen Julien qu’i l’avion liberà ëd qué neuî afŗoû quë ié ou s’ doutavë ëd douguéirë supouŗtâ; ou l’aŗmaŗsiavë mài peŗquë i l’avion acounpanhà, cmë la lh’ sonblavë, a-n-in boun obeŗjë.

Apŗée tout icòn, la patŗounë, qu’i s’érë aŗpòouzà pr’ in bé moumon, i l’à féi alumâ ël fû di-z-inë gŗandë sarë, i lh’i anà, e i l’à dmandà a la seŗvontë ëd nouvèlla ëd qué por ommë. E la seŗvontë i l’à ŗeipoundù: Madammë, ou s’i ŗabilhà, l’i in bèl ommë, e la m’ sonblë qu’ou sî inë pëŗsounë cmë la vontë, e ‘d boun counpouŗtamon.

Anà ‘l sounâ, i l’à dì la patŗounë, e dzëlhi qu’ou vénë isì; nou sinëron ou chaou; a m’ douttou quë ié, cmë nzòoutŗa, ou l’âië pâ sinà.

Rinaldo ou l’i intŗà din la sarë, ou l’à vî la fënnë e la lh’i sonblà qu’i foussë d’inë bounë coundisioun sousialë; oul l’à salhiouà bou spacan ëd ŗespé, e oul l’à aŗmaŗsià, bou in santimon d’aŗcouneisansë, dla pitié quë ièllë i l’avî aougù.

La fënnë, can-t-il l’à vî, can-t-il l’à eicoutà, la lh’ i sonblà quë sa seŗvontë i l’aouguëssë ŗazoun; alour il l’à aŗsëbù bou bèllë maniérë, il l’à féi astâ a cairë dou fû pŗée ‘d ièllë, cm’ou foussë un ëd soun paron; e i s’i féi countâ la malchansë qu’il l’avî mënà dran sa meizoun. E Rinaldo, ëd fî an agullhë, ou z-i-à touttë countà.

La fënnë i couneisî jò ëccaŗon ëd l’ichtouarë ëd Rinaldo, d’apŗée s’qu’avî dì ël vâlé ëd Rinaldo din la villë; fé quë parî i lh’à cŗiiù.

I lh’à méi dì touttë s’ qu’i sabî dou vâlé, e mec ou l’aourî pougù fasilmon, ël matin apŗée, l’aŗtŗouvâ.

A qué pouen icì, pisquë la tabblë i l’érë apŗëchtà, mec la dammë i vourî, Rinaldo ou s’i lavà lâ man, e, bou ièllë, ou l’à coumonsà a minjâ.

Ou l’éŗë gŗan, ou l’avî inë bèllë figurë qu’i plàî in baroun, ou l’avî inë bèllë maniérë dë s’ counpouŗtâ e ou pouî aouguéirë a peu pŗée tŗontë sinc an. La fënnë i ‘l beicavë bou insichtansë, e antŗë ièllë, i i ‘l louanjavë; e, pisquë i l’aourî dougù jazì bou ‘l maŗquì, i l’avî jò aŗsëbù din l’espŗì l’agulhoun dla councupisansë.

Apŗée qu’i l’on aougù sinà, la fënnë i s’i alvà dla tabblë, i s’i cousilhà bou sa seŗvontë, e i lh’à dmandà s’la lh’ sonblavë qu’ foussë inë chozë bion faitë, quë, pisquë ël maŗquì ou s’n’an foutî ëd ièllë, ièllë i jouvisëssë dla bounë oucazioun qu’ël dechtin l’avî mandà. La seŗvontë, qu’i l’avî counpŗéî s’quë sa patŗounë i dziravë, otan qu’i pouî e qu’i sabî, il l’à ancourajà: alor la dammë i l’i touŗnà din la sarë nté qu’i l’avî leisà Rinaldo touttë souré, e i l’à coumonsà a ‘l beicâ cm’ou foussë soun calinhairë e i lh’à dì: S’ou plé, Rinaldo, peŗquë ou sé sousioû d’inë maniérë pariérë? Ou cŗiié qu’ou poccha pâ ès deidòoumajà dla peŗtë d’in chavà e doû bagajje qu’i ou-z-on ŗoubà? Fazòou courajjë, leisà peŗdë loû sousì, ou sé cm’a votŗë meizoun. Ma a vorou ou v’ dirë ëccaŗòn ancâ mai inpouŗtan: can-t-a ou-z-ei vî bou louz abìs qu’éron ëd moun ommë, qu’ou l’i mac dŗeita moŗ, la m’i sonblà dë ‘l véirë ié, e la m’i vongù, séineuî, mil còs eidée ëd v’ anbŗasâ e dë v’ beizâ; e, s’a l’aouguëssë pâ aougù pòou dë v’ fâ deiplezî,
l’i sugû qu’a z’ aourioû fài. Rinaldo, can-t-ou l’à antandù qu’lâ parolla icì, can-t-ou l’à vî cm’i bŗilhvon louz iòou dla fënnë, pisquë l’érë pâ in tabian, ou l’i anà veŗ la fënnë pëŗ l’anbŗasâ, e ou lh’à dì: Madammë, pisquë a ponsou qu’ la sî gŗasîë a voû qu’a sioû pâ moŗ, e qu’ l’i voû qu’ou m’avé tirà for dou petŗen nté qu’a l’érou, la sarî inë maniérë gŗousiérë dë s’ counpouŗtâ, la mî, s’a chaŗchëssë pâ ëd fâ s’qu’ la ou plài; alour, countëntà votŗë dziransë ëd m’anbŗasâ e dë ‘m beizâ, peŗquë mi a ou-z-anbŗasëréi e a ou beizëréi bion vourountî.

La fënnë qu’i dziravë mac dë s’ jazî bou ié, sons ezitâ i s’i eilansà veŗ ié din soun bŗas, e il l’à beizà mil còs, an l’eitŗenhan e an dziran sounz anbŗasamon. E apŗée quë mei ié, mil còs, oul l’à beizà, i s’ soun alvâ, i soun anâ din la chanbŗë, i s’ soun deibilhâ e i s’ soun coujâ, e i l’on countontà counplètmon, e pâ mac in cò, loŗ abŗamadurë.

A peina i l’à féi joû, mec la fënnë i l’à vouŗgù, i s’ soun alvà, peŗquë nongù s’ doutëssë dë s’ quë la s’érë pasà, i lh’à dounà cattŗë guinilha pëŗ s’abilhâ, i lh’à ŗanplì soun bouŗsicò ëd sòou, oul l’à pŗiià ëd pâ dirë ŗon a nongù; apŗée i lh’à mountŗà ël chamin pëŗ intŗâ din ël pàî ëd Castel Guglielmo e chaŗchâ soun vâlé; e oul l’à féi soŗtî pëŗ la méimë poŗtë dë nté qu’ou l’érë intŗà.

Antŗë ton l’avî féi joû, e Rinaldo, an fëzon sonblan dë vnî dë ‘d lon, can lâ poŗta lâ soun ità eibeŗta, ou l’i intŗà din la villë e ou l’à aŗtŗouvà soun vâlé; e ou l’à pougù s’abilhâ bou soun bagajje qu’éron din la valisë. E ou l’érë pŗëchtë a mountâ a chavà, can, cazi pëŗ in miraclë dou Boundioû, l’i aŗibà quë, loû tŗei bandìs qu’i lh’avion ŗoubà soun bitin, e qu’i l’éron ità aŗtongù dla paŗ doû caŗabinhî e mënà an pŗeizoun, i soun aparéisû. E ièllou méime i l’on counfësà loŗa mâfeita, i l’on ŗondù ou maŗchan soun chavà, soun bagajje e soun sòou. L’i mac anà pëŗdù ëd lhasa, quë, loû tŗei maoufatàn i s’ansouvënion pamai dë s’qu’in’avion fài.

E parî Rinaldo, apŗée aouguéiŗë aŗmaŗsià ël Boundioû e Sen Julien, ou l’i mountà a chavà, e, sen e saouvë, ou l’i touŗnà a sa meizoun, e loû tŗei maoufatàn i soun ità pandourà.