Jouŗnà II, 1

_{ŖISCÂ SA VITTË PËŖ AOUGUÉIRË
VOUŖGÙ GASCOUNHÂ}

In cò, ma l’i pasà in baroun ëd ton, la lh’érë a Trivigi in alman qu’érë a noun Arrigo: ou l’érë paourë, e ou l’anavë an jouŗnà can loû paŗticulhî i ‘l sounavon; malgŗé icòn, ou l’érë ëchtimà da toûsë cm’in Sen. E, qu’ la sî vrai ou pâ, can-t-ou l’i moŗ, l’i capità quë - l’i la jon ëd Trivigi qu’i s’ conton - lâ cloccha dla plu gŗandë gléizë, toutta anson, lâ s’ soun bità a sounâ da sourëtta, sons qu’ nongù n’an tirëssë lâ coŗda.

Toûsë i dizion qu’ l’érë in miraclë, toûsë i dizion quë Arrigo l’érë in Sen, e toûsë i soun anâ a sa meizoun - ié ou l’érë pâ ancarë ità antaŗà -, i l’on pŗéî soun coŗ, e, cmë la foussë inë aŗliqquë, il l’on pouŗtà din la catedŗalë. Apŗée i l’on pouŗtà ilài loû ganbiou, louz ëchtŗoupià, loû boŗlhe e loû maras ëd carësî aoutŗë maradî, bou l’idée quë, mac a touchâ qué coŗ, i pouguësson ès garì.

Pŗoppi can la lh’avî touttë qué tŗâfi, i soun aŗibâ a Trivigi tŗéi flourantin: un ou l’érë a noun Stecchi, l’aoutŗë Martellino, e ‘l tŗouaziémë Marchese; l’érë d’omme qu’avion l’abituddë ëd fŗecantâ loû palës doû nobble, e qu’i sabion sinjâ la maniérë ëd fâ dlâ pëŗsouna pëŗ laz ësqueŗnî: e la jon, i tŗouvavon icòn spacan amuzan. Qu’loû tŗéi, i l’éron jomai ità a Trivigi e, can-t-i l’on vî qu’ la jon i l’anavon toûsë ëd couŗsë veŗ inë gléizë, i soun itâ in baroun ëchtounâ, e i l’on dmandà quequë la vourî dirë. Can-t-i l’on sòoupù l’ichtouarë d’Arrigo, la lou-z-i vongù eidée d’anâ mei ièllou a véirë. Apŗée aouguéirë pouŗtà loŗ bagajjë a l’obeŗgë, Marchese ou l’à dì: Nou vouron anâ véirë qué Sen, ma mi a sabbou pâ peui bion mec nz’ anin fâ pëŗ aŗibâ a la gléizë, peŗquë la plâsë i l’i pléinë d’alman e ‘d guëŗda qu’ël pŗinsë ou l’à a soun seŗvis pëŗ mantnî l’oŗdŗë. E peui la gléizë, d’apŗée s’qu’i dizon, i l’i pléinë cm’inh oû e pâ nongù pò intŗâ.

Alour Martellino, qu’ou l’avî pŗoppi eidée ed véirë s’qu’ la s’ pasavë, ou l’à dì: S’ la lh’à in baroun ëd jon, nou lh’ soun méi nzàoutŗe; a tŗouvaréi bon ël mouion d’aŗibâ ncià ël Sen. Marchese ou l’à dmandà: Quequ’ou countà ëd fâ?. Martellino ou l’à ŗeipoundù: Ieuirë a vë z’ dizou. Mi a faréi sonblan d’ès ëchtŗoupià, e ouzàoutŗe, un d’in cairë e l’aoutŗë dl’aoutŗë, mec a pouguëssë pâ maŗchâ da souré, ou m’ dounaré ël bŗas an fëzon sonblan ëd vouguéirë m’acounpanhâ nté qu’ la lh’à ël Sen, pr’ admandâ la gŗasîë: ou veiré quë toûsë i s’ tirëron aŗéirë, e i nou leisëron pasâ.

A qué Marchese e a qué Stecchi, la lou-z-i plagù qu’l’idée: i soun tou ‘d suitë soŗtì dl’obeŗgë, i soun anâ di-z-in pochtë in pàou eicaŗtà e Martellino ou l’à coumonsà a toŗsë lâ man, loû bŗas, loû don dlâ man, lâ guënba; a fâ ëd gŗimasa oŗibbla bou la gourë, louz iòoû e lâ jòouta: bachtë, la fazî afŗë, a’ l véirë. Quiquësî qu’ ou l’aouguëssë vî, ou l’aourî cŗiiù qu’ou foussë vremon paralizà e ëchtŗoupià. Marchese e Stecchi il l’on pŗéî, mâfoutù cm’ou l’érë dvongù, e i s’ soun anchaminà veŗ la gléizë, an s’ dounon l’èŗë d’ès ëd maleiroû; e, a quëllou qu’i s’ tŗouvavon sû loŗ chamin, bou inë èŗë unblë - pâ ŗon eifŗountà, mec l’érë din loŗa abitudda - i l’admandavon ëd loû leisâ pasâ, an dizon “ S’ou l’avé la cŗaintë ëd Dioù ” ; e toûsë i s’eicaŗtavon. E i lh’on pâ bità tan ‘d ton pëŗ aŗibâ nté qu’ou s’ tŗouvavë ël coŗ dou Sen, peŗquë toûsë i l’avion eigaŗ a ièllou e, can-t-i loû viion aŗibâ, i cŗiiavon: Tiràou aŗéirë, tiràou aŗéirë! Martellino ou l’i tou ‘d suitë ità pŗéî an counsinnhe dla paŗ dlâ pëŗsouna inpouŗtënta qu’éron a cairë dou Sen, e ou l’i ità apŗouchà ëd soun coŗ, peŗquë ël Sen ou ‘l garisëssë.

Martellino, pisquë la jon i fazion toûsë atansioun a ié pëŗ véirë s’qu’ la sarî capità, ou l’i ŗëchtà tŗanquillë pr’in bé moumon, apŗée ou l’à coumonsà a fâ sonblan ëd deitondë loû don dlâ man - e ou s’ fazî fŗan bion, peŗquë ou l’érë abitiuà a qu’lâ maniguënsa -; apŗée ou l’à deitondù loû bŗas e lâ guënba, e ou l’i touŗnà a ès cm’ou l’érë d’abituddë.

Can la jon i l’on vî touttë icon, i l’on coumonsà a fâ in boucan tèlmon chtŗodinérë qu’ou l’aouriâ nhonca antandù s’la s’ foussë bità a touŗnoueirâ.

Pëŗ azaŗ, ou s’ tŗouvavë, pŗocchë dla gléizë, in flourantin qu’ou couneisî Martellino, ma qu’oul l’avî pâ aŗcouneisù can-t-il l’avion pouŗtà a la gléizë, tèlmon ou l’érë deifigurà; ma, can Martellino ou l’à dŗeisà l’eichinë, ou l’à plantà icì ëd ganbilhâ e ‘d fâ ‘d gŗimasa, ël flourantin oul l’à tou ‘d suitë aŗcouneisù e, an ŗiion, ou l’à dì: Qu’ël diablë ou ‘l patafiorë! Qui qu’aourî pâ cŗiiù qu’ou foussë ëchtŗoupià, can-t- il l’on mnà a la gléizë!

Cocouz omme qu’éron përilài i l’on antandù, e i l’on tou ‘d suitë dmandà: Mec la sarî? Ou l’érë pâ ëchtŗoupià? Ël flourantin ou l’à ŗeipoundù: Dioù gaŗdë! Ou l’érë aŗdì cmë mi e voû, ma, mec ou l’avé pougù véirë, ou l’i bion abillë a fâ qu’lâ boufounadda dë s’ fâ pasâ pëŗ inë aoutŗë pëŗsounë, a soun chouà.

Qu’louz omme, can-t-i l’on antandù touttë icòn, i l’on pâ aougù bzoun ëd n’an sòoupéirë ëd mai; i s’ soun apŗouchâ ëd Martellino e i l’on coumonsà a cŗiiâ: L’i in ommë qu’ou l’à pâ ni fouà ni louà, e, pëŗ s’ fouttë ëd Sent Arrigo e dë nzàoutŗe, ou l’à féi sonblan d’ès ëchtŗoupià. An dizon icòn, il l’on pŗéî pëŗ loû chëveû, il l’on deibilhà e i l’on coumonsà a lh’ fouttë ëd cò ‘d piàou e ‘d pun: e s’la lh’ foussë ità còoucun qu’ couŗguëssë pâ a lh’ dounâ ëd patèlla, qué icì, ou sarî pâ ità ëchtimà in ommë.

Martellino ou bŗamavë: Pitié e mizeŗicoŗdë! e ou chaŗchavë dë s’ deifondë, ma louz aoutŗe i l’éron ancâ mai foŗ qu’ié. I lh’éron toûsë ëd sû, e la countinhouavë a n’aŗibâ d’aoutŗe.

Stecchi e Marchese, can-t-i l’on vî qué mic-mac, i l’on counpŗéî qu’ l’érë pâ tan fasillë dë s’n’an soŗtî, i l’on aougù pòoû qu’ la nh’an aouguëssë méi pëŗ ièllou, e i l’on pâ aougù ël courajjë dë lh’ dounâ in cò ‘d man. E, cmë la bachtëssë pâ, méi ièllou i lh’ cŗiiavon apŗée, tout an pënson ëd tŗouvâ in mouion pë ‘l sòouvâ. E, l’i vrai, quëllë ŗacaillhë il l’aourî tiuà s’ Marchese ou l’aouguëssë pâ tŗouvà in aŗmèddë; ou l’à vî quë, pŗocchë ëd ièllou, la lh’érë lâ guëŗda dou Poudestà: a peina ou l’à pougù s’ coulissâ ou bé méi dla jon, ou l’i anà dou coumandan dlâ guëŗda, e ou lh’à dì: Fazëmmë justisë ! La lh’à isì in mâfëzan qu’ou m’à ŗoubà ma bouŗsë nté qu’avioû son flourin d’oŗ; s’ou plé, atŗapëllou, qu’a pocchë m’ fâ ŗondë sa mioû.

A peina i l’on antandù icòn, douzzë seŗjan i l’on couŗgù vittë a vori veŗ ël pochtë nté quë Martellino - por diablë! - i ‘l pënchnavon bou l’eiqueŗsë; i s’ soun eibeŗ in pasajjë ou bé méi dla jon - e l’i ità in baroun mareizà - i l’on ŗachà Martellino dlâ man ëd quëllou qu’i l’éron apŗée ‘l tabazâ, e il l’on pouŗtà ou palé dou Poudestà.

A-n-in baroun ëd pëŗsouna qu’ lâ s’ sounjavon d’ès itâ ësqueŗniâ da Martellino, can laz on sòoupù qu’ou l’érë ità pŗéî peŗquë l’érë in curairë ëd poccha, la lou-z-i sonblà qu’ la foussë ël motif plu sugû pë ‘l fâ coundanâ; alour còoucun ou l’à coumonsà a dirë, pŗoppi cm’ou l’avî fai Marchese, quë, mei a ié, Martellino ou lh’avî curà lâ poccha.

Ël jujjë dou Poudestà, can-t-ou l’à antandù touttë qu’l’ichtouarë, ou l’à pŗéî da cairë Martellino e ou l’à coumonsà a l’inteŗoujâ. Ma Martellino, an fëzon sonblan quë laz acuzasioun lâ l’aŗgaŗdësson pâ, ou ŗeipoundî an gascounhon. Alour ël jujjë ou s’i fâchà, ou lh’à féi gŗoupâ loû bŗas daŗéirë l’eichinë bou inë coŗdë, qu’oul l’à féi pandourâ a la vàoutë; apŗée, ou l’à fei soulvâ Martellino ncià la vàoutë pë ‘l leisâ anâ aval touttë a-n-in cò: icòn l’érë pë ‘l fâ counfësâ, e pëŗ pouguéirë apŗée ‘l fâ pandourâ.

Can-t-il l’on deigŗoupà, ël jujjë ou lh’à dmandà s’l’érë vrai s’qu’i dizion contŗë ié; Martellino ou l’à ponsà qu’ la lh’ counvnî pâ dirë qu’ëd nàou, e ou l’à ŗeipoundù: Mësieù, a sioû desidà dë ou dirë la vrità, ma fazòou dirë da quëllou qu’i m’acuzon, courë e nté-i-lë, a lou-z-ei curà la bouŗsë, e mi a ou diréi s’qu’ei fài, e s’qu’ei pâ fài. Ël jujjë ou l’à dì: A sioû d’acoŗ; e ou l’à féi sounâ còoucun dë quëllou qu’acuzavon Martellino, e ou louz à féi paŗlâ: un, ou dizî qu’i lh’avion ŗoubà la bouŗsë dê joû dran; in aoutŗë, séissë joû dran; in aoutŗë, cattŗë joû dran; e d’aoutŗe, coc mnuttë dran qu’ou foussë atŗapà doû seŗjan.

Can-t-ou l’à antandù icòn, Martellino ou l’à dì: L’i d’eifŗountà e ‘d buziaŗ! E mi a pòiou ou pŗouvâ qu’a dizou la vrità: a foussë jomai vongù din votŗë villë ! E, pëŗ ès pŗesì, la féi montû douz oura qu’a lh’ sioû vongù ; e can-t-a sioû aŗibà, pëŗ maleur a sioû anà véirë votŗë Sen, e a sioû ità bion pënchnà, cm’ou pouié véirë; e s’qu’a dizou, l’i vrai; a l’ei tŗéi temouen: l’i l’ofisî dou Poudestà qu’i ënchaŗjà ëd pŗënnë loû nouns doû foureitî, ël ŗëjichtŗë nté qu’ou louz à eicŗì, e l’obeŗjistë. An counsecansë, s’ ou tŗouvaré qu’ l’i vrai s’qu’a ou-z-ei dì, fazëmmë pâ pandourâ a l’admandë ëd qu’loû mâfëzan.

Tandì qu’ l’ichtouarë i l’érë aŗibà a qué pouen icì, Marchese e Stecchi i l’avion antandù qu’ël jujjë ou l’érë contŗë Martellino - e pâ mac in pàou - e qu’oul l’avî jo touŗturà; alour i l’on aougù pòoû pëŗ sa vittë; e i l’on aŗfleichì: Nz’ avon fài inë beitizë; ën l’avon féi pasâ d’in guepî a-n-in nic ëd vipera. Apŗée qué ŗazounamon icì, i s’ soun eiveŗtiuà pë ‘l sòouvâ: i soun touŗnâ a l’obeŗjë e i l’on touttë countà a l’obeŗjistë. Ié ou s’i bità a ŗirë, e ou louz à acounpanhà a la meizoun d’in seŗtèn Sandro Agolanti qu’ou ŗëchtavë a Trivigi e qu’ou l’érë in baroun ëchtimà dla paŗ dou pŗinsë. I lh’on countà, sons ŗon eisubliâ, touttë s’qu’ l’érë aŗibà a Martellino, e i lh’on dmandà ëd s’interesâ ‘d sa deifoŗtunë.

Sandro ou l’à ŗì a s’ fâ cŗëbâ la gaŗgamélë; e, apŗée, ou l’i anà dou pŗinsë e oul l’à pŗià qu’ou fazëssë liberâ Martellino. E ël pŗinsë ou z’à fài.

E quëllou qu’i soun anâ pë ‘l fâ soŗtî d’an pŗeizoun, il l’on touvà dran ël jujjë, abilhà mac bou la chëmizë, touttë chtravirà, e plon ëd pòoû peŗquë ël jujjë ou vourî pâ antondë ŗazoun, e ou vourî pâ cŗéirë s’quë Martellino ou dizî pëŗ s’ deifondë; ou countŗérë, pisquë ou pouî pâ véirë loû flourantin, ou l’aourî pŗoferà ‘l fâ pandourâ, plutò quë ‘l ŗondë ou pŗinsë; tutun ou l’à dougù, mâvourountî, ël liberâ. E Martellino, can-t-ou l’i ità dran ël pŗinsë, ou lh’à countà, ëd fî an agullhë, touttë l’ichtouarë; apŗée ou l’à dmandà la gŗasîë ëd pouguéirë s’n’an touŗnâ a Flouransë, peŗquë, ou dizî, ncià qu’ou foussë pâ aŗibà din sa villë, ou l’aourî cioû sontì la coŗdë alvî dou col. Ël pŗinsë ou l’à in baroun ŗi ëd touttë qu’l’avanturë, ou l’à féi cadò a toû tŗéi d’inë ŗobbë - l’érë bou lâ ŗobba qu’i s’abilhavon in cò louz omme - e ièllou, counton d’ès soŗtì d’in gŗan danjî can-t-i l’avion pamai jî d’espouaŗë, sons fâ ëd movéza ŗancountŗa, i s’n’an soun touŗnà a loŗ meizoun.