Van’ka Žukov, un filhet de nòu ans que da tres mes era aprendís en cò dal calier Aljachin per emprene lo mestier, la nuech de Deneal anet pas a durmir. Après aver atendut quel lhi patrons e lhi trabalhants salhesson per anar a la gleisa, tiret fòra da l’armari dal patron la bota de l’enclòstre, una pluma abo la poncha enrulia e, se plaçat derant un fuelh tot mastrinhat, comencet a escriure.

Derant de traçar la premiera letra, se viret qualqui bòts crentós vèrs la pòrta e la fenèstra, beiquet d’esguinch l’icòna escura, ai dui cants de la quala s’eslonjavon lhi tauliers abo las formas per lhi chauciers, e tiret un sospir. Lo papier era sus un escanh e el s’era butat denant a genolhons. «Char pechet, Konstantin Makaryč!» escrivet. «T’escrivo aquesta letra. Te fau tanti auguris per Deneal e t’auguro tot lo ben dal Senhor Diu. Ai pas pus ni lo paire ni la maire, me sies restat masque tu».

Van’ka viret lhi uelhs vèrs la fenèstra sombra, sus la quala lusia lo rebat de sa chandeleta, e se refiguret vivament lo pechet Konstantin Makaryč, que fasia lo gardian nocturn en cò di senhors Živarev. Es un vielhet sus lhi seissanta cinc ans, pichòt, malingre, mas extraordinariament revelhós e lèst, abo un morre totjorn sorient e d’uelhs da embriac. De jorn duerm dins la cusina de la servitut, o passa lo temp a rigolar abo las cusinieras, de nuech, puei, envousat d’una ampla pelissa de moton, fai lo vir de la proprietat en picant sus la placa.

Darreire el, a tèsta bassa, chaminon la vielha Kaštanka e un chanet, V’jun, sonat parelh per son color nier e per son còrp lòng coma aquel d’una mostèla. Aqueste V’jun es mai que respectós e cordial, se compòrta abo la mesma grinor abo aquilhi d’la maison e abo lhi estrangiers, mas joís pas d’una granda confiança. Dessot tanta obsequiositat e umiltat s’estrema la pus gesuítica malícia. Degun sa cernir mielh d’el lo moment just per s’arrambar furtivament e te mòrder una chamba, o per s’enfilar dins la despensa o per raubar una jalina a un païsan. Mai d’un bòt lhi an rot las piòtas de darreire a fòrça de creps, un parelh de bòts l’an pendut per lo copet, passa pas una setmana que lo foeten pas a mòrt, mas el se leva totdia.

Aüra de segur lo pechet es arramba al porton, guincha a las fenèstras ros viu de la gleisa dal vilatge e, en estrepeant per tèrra abo las bòtas de feltre, rigòla abo las fremas de servici. A la centura ten pendua la placa; pica las mans per s’eschaudar, s’agremolís tot da la freid e, abo sa risada estridenta da vielhet vai peçuant aüra la cameriera, aüra la cusiniera.

«Voletz pas nuflar un pauc de tabac?» ditz, en porzent a las fremas sa blaga.

Las fremas nuflon lo tabac e esternuon. Lo pechet es chapat da un estosiasme indescrivible, esclata dins una alègra risada e cria:

«Destache-lo, abo lo gèl s’es estachat!».

Donon da funar lo tabac decò ai chans; Kaštanka esternua, sacanha lo muso e, ofendua, se tira en despart. V’jun, ensita, per respèct, esternua pas e sopata la coa. E lo temp, entrementier, es meravilhós. L’aire es quiet, transparent e fresc. La nuech es sombra, mas se ve tot lo vilatge abo si cubèrts blancs, las espiralas de tuba que salhon da las chimineas, lhi àrbols argentats de brina, lhi cuchons de neu. Tot lo cèl es semenat d’estèlas que guinhon alègras e lo chamin de Sant Jaume se dessenha abo una tala netessa que pareis que l’aien lavat e froissat abo la neu, per la fèsta…

Van’ka sospiret, plonget la pluma e continuet a escriure:

«Ier ai agut una bèla tiraa de pels. Lo patron m’a passat un sabon abo lo tiraformas, perqué mentre cunavo lor mainaa sensa me’n avisar aviu chapat sòm. Diamenja, puei, la patrona m’a ordinat de polidir un’arenc, mas mi ai començat da la coa, e ilhe a chapat l’arenc e a tacat a me l’esbàter sal morre.

Lhi trabalhants se trufon de mi, me mandon a la gargòta a achatar la vodka, m’enjonhon de raubar lhi cocombres di patrons, e lo patron me savata abo tot çò que lhi ven sotaman. E bèla da minjar lhi a pas franc gis de ren, lo matin me donon de pan; a disnar de polenta, e lo sera já mai de pan e, regard a lo tè e a la sopa de chauls, aquela ròba aquí se la papon lhi patrons. E me fan durmir dins l’intrada, e quora lor mainaa plora mi duermo pas pus ren, e dandaneo la cuna.

Char pechet, fa-me aquesta charitat, gave-me d’aicí e pòrte-me a maison, ental vilatge, ne’n puei pus, da bòn pus… T’o demando a genolhons e pregarei eternament Diu per tu, mas pòrte-me via d’aicí, senon ne’n murirei…».

Van’ka torzet la gola, se passet lo punh tot nier sus lhi uelhs e esclatet dins un sanglut.

«Te tritarei totjorn lo tabac», continuet, «pregarei Diu per tu, e se me comportesse pas ben, tu done-me-las de santa rason. E se crees que poleriu pas far degun trabalh, chamarei a l’entendenta que per amor de Crist me laisse netear las bòtas, o anarei al pòst de Fed’ja coma ajua-pastre: Char pechet, ne’n puei pus, me rèsta pas que murir. Voliu escapar al vilatge a pè, mas ai pas de chauciers e ai paor dal gèl. Mas quora serei grand, per te recompensar te mantenerei e permeterei pas que degun te maltracte, e quora murirès, pregarei per la patz de ton anma, coma prègo per mama Pelageja.

Mosca, sas, es una vila granda. Son totas de maisons de senhors, e lhi a un baron de cavals, mas de feas deguna e lhi chans son grams. Aicí lhi filhs van pas en vir abo l’estèla, e dins la corala nos prenon pas degun a chantar; un bòt ai vist dins la veirina d’una botica que lhi armons lhi vendon directament abo lo fil da pèscha, e per tota sòrta de pès, e son ben chars, lhi avia fins a mai un armon que polia réser un pès silur de quinze quilos. Ai vist decò de boticas ente lhi avia de fusils de tota mena, coma aquelas di patrons, tant que costavon almenc cent rubles l’un… dins las maselerias se tròbon de jals cedrons, las pernitz e las leures, mas lhi vendeires dison pas ente lhi pilhon.

«Char pechet, quora en cò di patrons farèn l’àrbol de Deneal abo lhi regalets, pilhe-me una notz doraa e bute-la dins lo cofret vèrd. Demande-la a damisèla Ol’ga Ignat’evna, ditz-lhi que es per Van’ka».

Van’ka tiret un sospir convulsiu e fixet mai la fenèstra. Recordet qu’ental bòsc, a cerchar l’àrbol de Deneal per lhi patrons, lhi anava totjorn lo pechet e se menava après lo nebot. Que oras jaiosas eron aquelas! E lo pechet gemia, lo glaç gemia, e, a beicar ilhs, gemia decò Van’ka. Derant de copar l’àrbol, de costuma lo pechet fumava la pipa, funava a lòng lo tabac, e se trufava de Vanjuska, tot encremesit… lhi joves saps, coatats de brina, eron immòbils, en atendent de veire a qui de ilhs tochava murir. Tot d’un crep, esponchaa da qui sa ente, una leure vòla coma una flecha sus lhi cuchons de neu… Lo pechet pòl pas far a menc de criar:

«Prene-la… prene-la! Ah, diaul sensa coa!».

Copat l’àrbol, lo pechet lo rabelava fins a la maison di patrons, e ailai se butavon a lo decorar… Mai de tuchi s’afarava damisèla Ol’ga Ignat’evna, la benjamina de Van’ka. Quora era encara viva Pelageja, la maire de Van’ka, e demorava dai patrons coma cameriera, Ol’ga Ignat’evna borrava Van’ka de dòuç e, per passatemp, lhi avia mostrat a léser, a escriure, a contar fins a cent e fins a mai a balar la quadrilha. Quora puei Pelageja muret, manderon l’orfanèl Van’ka dins la cusina de la servitut, abo lo pechet, e d’aquí a Mosca, dal calier Aljachin…

«Ven, char pechet», continuet Van’ka. «Te prègo en nom de Crist Nòstre Senhor, pòrte-me via d’aicí. Aies pietat de mi, orfanèl malaürós, aicí me massacron de creps e ai una fam d’la misèria, la nueia puei es pas da dir e ploro da lòng. L’autre jorn lo patron m’a picat sus la tèsta abo una forma da chaucier talament fòrt que siu tombat per sòl e a pro pena me siu reviscolat. Ma vita es roïnaa, es pieis d’aquela d’un chan… Salute-me encara Alëna, Egor lo bòrnh, e lo veiturin, e dona pas a degun mon semiton. Siu ton nebot Ivan Žukov, char pechet, pren lo tren e ven».

Vanka pleet en quatre lo fuelh escrich e lo butet dins una busta achataa lo jorn de derant per una copeca… Après lhi aver pensat un moment, plonget la pluma e escrivet l’adreça:

«Al pechet, al vilatge».

Puei se gratet la tèsta, lhi penset sus e jontet: «A Konstantin Makaryč». Content que degun lhi auguesse empachat d’escriure, enfilet la berreta e, sensa nianca se campar sus las espatlas la jaqueta de borra, en mànias de chamisa coma era, corret per charriera…

Cèrti comés de la maseleria que avia interpelat lo jorn de derant lhi avion dich que las letras s’enfilon da las caissetas postalas, e da las caissetas venon puei portaas per tot lo mond sus las trojkas de la pòsta, menaas da de postilhons embriacs e totas quilantas de choquins. Van’ka corret fins a la premiera caisseta postala e enfilet la preciosa letra dedins la fissura…

Cunat da de dòuças esperanças, un’ora après durmia profondament… Sumiava un’estua. Sus ela istava setat lo pechet, abo lhi pè deschauç a pendolhons, e lesia la letra a las cusinieras… da cant a l’estua virava V’jun, en sopatant la coa…