(conclusion)

Qui pòl dir, d’uvèrn, qual entre tant d’àrbols sie mòrt? Tuchi pareisson mòrts. Mas, a pena arriba la prima, derant un, après l’autre¸ puei tanti ensem, florisson mai. Un solet, que tuchi lhi autri fins a aüra avion polgut creire coma lor, rèsta despulhat. Mòrt.

Era el.

Sombreⁱ, angoissat, era salhit da Villa Borghese; avia atraversat Piazza del Popolo, pilhat via Ripetta; puei en se sentent estofar per aquesta via, avia passat lo pònt, e aval per lo Lungotevere dei Mellini.

Encara mortificat per aquel tòrt involontari fach an aquela senhora dal barboncin nier, encontret ailai un mortòri que procedia lent lent dessot lhi àrbols reverdits, abo la banda en tèsta. Diu, coma estonava aquela banda! Bonaür que lo mòrt polia pas pus l’auvir. E tot aquel tropèl d’acompanhators… Ah, la vita!

Vaquí, se polia aürosament definir parelh, la vita: l’acòrdi de la timbala abo lhi platets. Dins las marchas funèbras, la timbala e lhi platets sònon pas pus d’acòrdi. La timbala tambornea, de bòts, per son còmpte coma enchanissaaⁱⁱ; e lhi platets, ching! e chang! Per lor còmpte.

Facha aquesta bèla reflexion e salutat lo mòrt, s’enchaminet mai.

Quora foguet al Ponte Margherita, s’arrestet mai. Ente anava? Se resia pas pus sus las chambas da la fatiga. Perqué avia pilhat via Ripetta? Aüra, en passant lo Ponte Margherita, se retrobava mai esquasi derant Villa Borghese. No, via: auria seguit d’aquesta autra part lo Lungotevere fins al nòu pònt Flaminio.

Mas perqué? Çò que volia far, en soma? Pas ren… Anar, anar, fins que lhi avia de clar.

Delai dal pònt Flaminio finia la levaaⁱⁱⁱ; mas l’alea^iv continuava espaciosa, auta sal flum, a chaucier sus las ribas naturalas, abo una lònja clea^v coma brondana^vi. A una mira, Bernardo Morasco veiet un pichòt viòl, que calava dins l’èrba espessa de la broa^vii aval a la riba; passet dessot la clea e calet a la riba, pro larja aquí e coataa decò ela d’èrba espessa. Se jasetⁱⁱⁱ sus.

Las darrieras flamas dal luscre^ix transpareission dai ciprès de Monte Mario, esquasi aquì derant, e donavon a las causas que a l’ombra calanta retenion encara un pauc las colors coma un esmalt mai que suau que a man a man s’assombria de mai, e de reflèxs de nacre^x a las pàsias aigas dal flum.

Lo silenci profond, esquasi estonat, totun era aquí près, ren copat, mas per dir parelh animat da un sombre brui sord cadençat, al qual seguia chasque bòt un esticear viu.

Entrigat, Bernardo Morasco se dreicet sal bust a gachar, e veiet da la riba s’eslonjar ental flum coma la poncha d’una barcassa niera, que finia entuna sòlida pòst, que resia dui cops^xi, doas sòrtas de nassas de fèrre virantas per la mesma fòrça de l’aiga. Coma un cop se plonjava, l’autre venia fòra da l’autre cant, esticeant.

Avia pas jamai vist aquela aisina da pescha; saubia pas çò que foguesse, ni çò que signifiquesse; e restet a lòng esbacalit e morrut^xii a lo beicar, coma pilhat da un sens de mistèri per aquel lent moviment cadençat d’aquilhi dui cops ailai, que se plonjavon un après l’autre dins l’aiga, per chapar ren que d’aiga.

L’inutilitat d’aquel virar monòton d’un engenh tan gròs e sorn^xiii lhi donet una tristessa infinia.

S’eslampeet^xiv mai sus l’èrba. Lhi pareisset que tot foguesse van dins la vita coma lo virar d’aquilhi dui cops dins l’aiga. Beiquet lo cèl, ente eron já esponchaas las premieras estèlas, mas pàllias per l’imminenta alba lunara.

S’anonciava una serada de mai deliciosa, e pus niera e pus amara se fasia a man a man la malenconia de Bernardo Morasco. Ah, qui lhi gavava pus da las espatlas aquilhi vint ans de galera, perqué decò el polguesse gòder d’aquela delícia? Bèla se foguesse arribat a se renovar l’esperit, ne’n chaçant tuchi lhi recòrds que d’aüra enlai totjorn lhi aurion amarejat l’escars plaser de viure, coma auria polgut se renovar lo còrp já frust? Coma anar encara abo aquel còrp en cèrcha d’amor? Sensa amor, sensa autre ben era passaa per el la vita, que polia, bò bò, polia èsser bèla! E d’aicí gaire seria finia… e deguna traça seria restaa d’el, que pasmenc^xv un temp avia sumiaa d’aver en el la potença de donar un’expression nòva, un’expression sia a las causas…Ah, çò que! Vanitat! Aquel cop que lo flum dal temp fasia virar, plonjar dins l’aiga, per chapar ren que d’aiga…

Tot d’un crep, se dreicet. A pena foguet en pè, lhi semelhet estrange que se foguesse dreiçat. Avertet que s’era pas dreiçat da se, mas era istat butat en pè da un vam^xvi interior, ren siu, benlèu d’aquel pensier estremat, coma a l’agach^xvii darreire el, da tanti ans.

Boquò era vengut lo moment?

Se beiquet a l’entorn. Lhi avia pas degun. Lhi avia lo silenci que, formidablament suspés, atendia lo brui de l’èrba a un premier pas d’el vèrs lo flum. E lhi avia tuchi aquilhi fils d’èrba, que serion restats aquí, tals e quals, dessot la claror uma^xviii e flapa de la luna, bèla après sa disparicion da aquela scèna.

Bernardo Morasco se boget per la riba, mas esquasi masque per la curiositat de beicar da da pè aquel estrange engenh da pescha. Calet sus la barcassa, ente era plantat verticalament un pal, da pè di dui cops virants.

Vaquí: en se resent an aquel pal, auria polgut far un saut, sautar dins un d’aquilhi cops, e se far bautear dins lo flum.

Bèl! Novèl! Bò… E embrinquet abo totas doas las mans lo pal, coma per far la pròva; e, en sorient boliversat^xix, atendet que lo cop que aüra se plonjava delai dins l’aiga fasesse lo vir. Coma sortet d’aiçai, en s’auçant man a man, mentre que aquel autre se plonjava, da bòn faset un saut e se fichet dedins, abo lhi uelhs torzuts, las dents sarraas, tot lo morre contrach dins l’espasme de l’orribla atenta.

Mas qué? Lo pes de son còrp avia arrestat lo moviment? Restava en equilibri ental cop?

Durbet mai lhi uelhs, estordit d’aquel cas, fremissent, esquasi rient… Òh Diu, se bojava pus?

Mas no, vaquí, vaquí… la fòrça dal flum ganhava… lo cop prenia mai a virar… Per Diu, no… avia atendut tròp… aquela esitacion, aquel arrèst momentàneu de l’engenh per lo pes de son còrp lhi era semelhat una badinada^xx, e pauc o pro n’avia riüt…

Aüra, òh Diu, en beicant en aut, mentre que lo cop s’auçava mai, veiet coma s’acrasar totas las estèlas dal cèl; e, istintivament, entun moment, pilhat dal terror, Bernardo Morasco tendet un braç al pal, tuchi dui lhi braç, s’embrinquet abo un esfòrç tan desperat, que a la fin gisclet dal cop en pè sus la barcassa.

Lo cop, abo un brui sord mai que violent per l’eschancon, se plonget mai en lhi esbrinchant a còl una gisclaa d’aiga.

Freiçonet e riet, esquasi endilhet^xxi mai, boliversat, en virant lhi uelhs en vir, coma se el, aüra, auguesse colhonat lo flum, la luna, lhi ciprès de Monte Mario.

E l’enchant de la nuech lhi semelhet retrobat, abo las estèlas ben fèrmas e lusentas dins lo cèl, e aquelas ribas e aquela patz e aquel silenci.