cap. 9

Baiset la man de ma maire.

“Conoissetz l’avocat Lavezzoli, pas ver?” diset d’abòrd mon paire, a auta vòutz.

Fadigati auguet un moment d’esitacion. Agachet mon paire, en fasent senh de sì abo la tèsta; puei, sus las espinas, se viret vèrs la tenda di Lavezzoli.

L’avocat pareissia pus que mai absorbit da la lectura de Antonio Adverse. Lhi tres “filhets, cojats abaus sus la sabla a dui pas de distança, en cèrcle a l’entorn d’un eissuaman d’esponja bloiet, prenion lo solelh sus l’eschina, immòbils coma de gramusas. La senhora era en tren de brodar una tovalha que lhi retombava en lònjas plegas dai janolhs. Semelhava una Madòna renaissimentala sus son tròne de nívolas.

Famós per sa candor, mon paire se rendia pas còmpte d’aquelas que dison “situacions”, derant de se trobar plonjat dedins fins al còl.

“Avocat”, criet, “agachatz qui lhi a!”

En anticipant la responsa de l’òme, la senhora Lavezzoli foguet prèsta a intervenir. Aucet d’un crèp lhi uelhs da la tovalha e, abo violença, tendet lo dòrs de la man a Fadigati.

“mas sì, mas sì...” gargolhet.

Fadigati avancet avilit dins lo solelh, en dandaneant coma de costuma a causa di chauciers e de la sabla. Rejoncha pasmenc la tenda di Lavezzoli, baiset la man de la senhora, estrenhet aquela de l’avocat, qu’entrementier s’era auçat en pè, tochet una a pr’una aquelas di tres filhets. Enfin tornet vèrs nòstra tenda, ente mon paire lhi avia preparat una chaise longue da cant an aquela de ma maire. Semelhava tant pus seren de paucderant: solevat coma un estudent après un exam de mal far.

A pena foguet setat tiret un sospir de satisfaccion.

“Mas que bèl, aicí”, diset, “que bèla ventilacion!”

Se viret de tres quarts per me parlar.

“Vos sovenetz a Bologna, lo mes passat, que raça de chaud fasia?”

Expliquet puei a mon paire e a ma maire, ai quals aviu pas jamai contat de nòstri periòdics encòntres sus l’accelerat matinier de sieis oras e cincanta, coma enti darriers tres mes nos foguéssem fach una “excellenta companhia”. S’exprimia abo una desinvoltura mondana. Mas lhi pareissia pas, se capia beníssim, de se retrobar aquí, abo nosautri, fins a mai abo lhi temuts Lavezzoli, restituït d’un crèp a son ambient, mai acceptat da la societat de personas cultivaas e beneducaas al qual avia totjorn apartengut. “Aah!” fasia d’un contun, en eslarjant lo pitre per aculhir l’aureta marina. Era clar que se sentia aürós, libre, e ensem penetrat de gratituda vèrs tuchi aquilhi que lhi permetion de se sentir coma aquò.

Entrementier mon paire avia reportat lo discors sal chaumàs incredible de l’avost ferrarés.

“La nuech se durmia pas”, disia, en contraent lo morre dins una’esmòrfia de sufrença: coma se lhi bastesse lo recòrd dal chaud de la vila per ne’n provar encara tota l’opression. “Creietz-me, s’arribava pas a sarrar un uelh. Lhi a qui fai començar l’Època modèrna da l’an qu’es estat enventat lo Flit. Descuto pas. mas lo Flit vòl decò dir las fenèstras totas sarraas. E las fenèstras sarraas vòlon dir lhi linçòls que s’estachon a la pèl per la suor. Badino pas. Fins a ier veïu s’aprochar la nuech terrorizat. Maledetas mosticas!”

“Aicí es diferent”, diset Fadigati abo un eslanç entosiàstic.”Bèla dins las nuechs pus chaudas aicí un pòl sempre respirar.”

E comencet a s’espànder sai “vantatges” de la còsta adriàtica respèct a las autras còstas de la rèsta de l’Itàlia. Era venecian – admetet - , avia passat l’enfanca e l’adolescença al Lido, e donc son judici pecava benlèu de parcialitat. Mas la mar Adriàtica a el semelhava ben pus repausanta que la mar Tirrena.

La senhora Lavezzoli restava abo las aurelhas tenduas. En estremant l’intencion malina darreire un fint orguèlh municipal, prenet impetuosament las defensas de la mar Tirrena. Declaret que se se foguesse trobaa dins las condicions de ciérner entre una vacança a Riccione e una a Viareggio, auria pas trantalhat nimanc un moment.

“Beicatz cèrti seras,” jontet. “A passar derat lo Caffè Zanarini, sovent un a la sensacion de s’èsser pas meirats d’un solet quilomètre da Ferrara. Almenc l’istat un desiraria, sem sincèrs, veire d’autri morres, diferents per un bòt d’aquilhi que lhi venon semosts tota la rèsta de l’an. Semelha de chaminar per la Giovecca, o per cors Roma, dessot lhi pòrtis dal Caffè della Borsa. Trobatz pas?

Malaisat, Fadigati se boget sus la chaise longue. Lhi uelh lhi escaperon mai sus las cabanas. Mas de Deliliers pas encà ren. “Pòl èsser, pòl èsser,” respondet abo un sorís nervós, en tonant a portar lhi esgards sus la mar.

Coma tuchi lhi matins entre onze oras e metzjorn, l’aiga avia chambiat color. Era já pus la massa fata, uliosa, de mes’ora derant. Lo vent bandat que provenia dal larg, lo solelh esquasi a pic, l’avion transformaa dins un estendua d’azur, semenaa d’innombrablas beluas d’òr. La plaja començava a èsser atraversaa de corsa dai premiers banhants. E bèla lhi tres filhets Lavezzoli, après aver demandat lo permés a la maire, aneron vèrs lor cabana per se chambiar lo costum.

“Pòl èsser,” repetet Fadigati. “Mas ente lhi trobatz, chara senhora, d’après-metzjorns coma aquilhi que lo solelh nos prepara d’aquesti cants, quora vai calar darreire l’azzurra vision di San Marino?”

Avia declamat lo vèrs dal Pascoli abo una vòutz calanta, legierament nasala, en destachant chasque síllaba e en fasent ressautar la dièresi de “vision”. Lhi auguet un silenci embarrassat; mas lo doctor començava já mai a menar la blaga.

“Me rendo còmpte”, contuniet, “que lhi tramonts de la Riviera di Levante son magnífics. Totun chal sempre lhi pagar a char prètz: al prètz, vuelh dir, d’après-metzjorns enfuecats, abo la mar transformaa dins una sòrta de miralh ustòri, e abo la gent constrecha a se’n restar tapaa dins la maison, o, al pus, a se refugiar dins las pinedas. Per contra aurètz notat la color de la mar adriàtica après dui o tres bòts. Mai que azura, ven niera: en soma, un ne’n rèsta pas esberlucat.

La susfaça de l’aiga absòrb lhi rais dal solelh, lhi rebat pas. O mielh lhi reflet, bò, mas en direccion de la... Jugoslàvia! Mi de mon cant,” concludet, pas ren desmemorat,”veo pas l’ora daver minjat per tornar d’abòrd a la plaja. Dui bòts d’après-metzjorn. Lhi a pas un moment pus bèl per se gòder en santa patz nòstre divin Amaríssimo!”

“Imàgino que nos venerè en companhia aquel vòstre... aquel vòstre amís impensable,” diset aigra la senhora Lavezzoli.

Rechamat tan descortesement a la realitat, Fadigati taset, confús.

Quora vaquí, un emprovís se rechampar de personas a qualque centena de mètres de distança, dal cant de Rimini, atiret l’atencion de mon paire.

“Cò’que se passa?”demandet, en se portant una man a lo frònt per veire mielh.

A travèrs l’aura arriberon de crits de “viva” mesclats a de picars de mans.

“Es lo Duce que cala dins l’aiga”, expliquet la senhora Lavezzoli, contria.

Mon paire torzet la gola.

“Possible que nos salve pas nimanc la mar?” se planhet al metz des dents.

Romàntic, patriòta, politicament ingènu e inexpèrt coma tanti ebrèus italians de sa generacion, decò mon paire, en tornant dal front ental ’19, avia pilhat la carta dal Fascio. Donc era istat fascista da la “premiera ora”, e tal en fons era restat malgrat sa doçor e son onestat. Mas quora Mussolini, après las bagarras di premiers temps, avia començat a se l’enténder abo Hitler, era vengut inquiet. Fasia ren que pensar a una possibla explosion d’antisemitisme bèla en Itàlia; e vinca tant, bèla se ne’n sufrent, se laissava escapar qualque paraula amara còntra lo Regim.

“Es tan simple, tant uman” contuniet sensa lhi far atencion la senhora Lavezzoli. “Da brave espós, tuchi lhi sandes matin pren la veitura e via, es bòn de far tota una tiraa da Roma fins a Riccione.”

“Brave da bòn,” recanhet mon paire. “Qui sa coma serè contenta Donna Rachele!”

Agachava l’avocat Lavezzoli abo intencion, en cèrcha de son consens. Era pas sensa carta, l’avocat Lavezzoli? Era pas istat firmatari ental ’24 dal famós manifèst Croce, e almenc per qualque an, almenc fins al 30’, tengut en còmpte de “demoliberal” e desfatista? Mas tot foguet van. Bèla se destrachs finalament da las densas pàginas de Antonio Adverse, lhi uelhs de l’avocat resteron insensibles al mut apèl d’aquilhi de mon paire. En eslonjant lo còl, en embalhant las parpelhas, l’illustre avocat professor escrutava obstinat en direccion de la mar. Lhi “filhets” avion pilhat en locacion un moscon e s’istavon possant tròp al larg.

“L’autre sande,” disia entrementier la senhora Lavezzoli, “mi e Filippo rintravon a maison en braceta per lo Viale Dei Mille. Era sèt oras e mesa, o pr’aquí. An un bòt, dal cancèl d’una villa, qui me veo sortir? Lo Duce en persona, vestit de blanc da la tèsta ai pè. Mi ai dich: “Buona sera, eccellenza!”. E el, gentilíssim, en se gavant lo chapèl: “Buonasera, signora”. Es ver, Pippo,” jontet, viraa vèrs l’òme, “es ver qu’es estat gentilíssim?”

L’avocat diset de sí.

“Benlèu deuríem aver la modèstia de reconóisser d’aver esbalhat”, diset gravament, adreçat a mon paire. “L’òme, desmentiem-lo pas, nos a donat l’Empèri.”

Coma se foguesson istaas gravaas sus una banda magnètica, retròbo dins la memòria una a pr’una totas las paraulas d’aquel luenh matin.

Après aver prononciat sa sentença (a l’auvir, mon paire avia esbalasat lhi uelhs), l’avocat Lavezzoli era tornat a la lectura. Ma la senhora avia pas pus de duech. Atissaa da la frasa dal conjunt, e en particular da aquela paraula, “Empèri”, que benlèu avia pas jamai culhit derant d’alora da las austèras labras de l’òme, insistia sensa fin sal “bòn còr dal Duce”, sus son generós sang romagnól.

“An aqueste propaus”, diset, “ vuelh vos contar un episòdi dont siu istaa testimòni mi mesma fai tres ans, pròpi aicí a Riccione. Un matin lo Duce era a far lo banh abo lhi dui filhs majors, Vittorio e Bruno. Vèrs un bòt monta da l’aiga e qui se tròba, a l’aténder? Una despacha telegràfica arribaa un moment derant, que lhi comúnica l’assassini dal cancelier austriac Dollfuss. Aquel an nòstra tenda era a dui pas da la tenda di Mussolini: donc çò que diso es la pura veritat. A pena auguet lesut lo telegrama lo Duce sortet dins una gròssa bestèmia en dialèct (eh, se capís, lo temperament, lo temperament!). Mas puei se butet a plorar, lhi las ai vistas mi las grimas que lhi rigavon las jautas. Eron de grands amís, lhi Mussolini, di Dollfuss. De mai: la senhora Dollfuss, una senhora pichòta, maigra, modèsta, pàsia coma tot, just aquel istat era istaa envidaa dins lor villa, abo las mainaas. E el plorava, lo Duce, de segur en pensant a çò que d’aquí a qualque minuta, rintrat a maison per cinar, auria per fòrça degut dir an aquela maire desgraciaa...”

Fadigati s’aucet en pè d’un crèp. Umiliat da la frasa velenosa de la senhora Lavezzoli, d’aquí en anant avia pas pus dubèrt la gola. Sobrepensier, fasia pas que se mòrder las labras. Perqué Deliliers tardava talament? Çò que lhi era capitat?

“Abo permés,” begoleet empachat.

“Ma es bon’ora!” protestet la senhora Lavezzoli. “Atendetz pas vòstre amís? Mancon encara vint minutas al toch!”

Fadigati barboteet qualquaren d’incomprensible. Sarret en vir totas las mans, puei s’elunhet, en se rabelant, en direccion de l’ombrelon.

Quora l’auguet rejonch, se clinet a reculhir lo libre jaun e l’eissuaman d’esponja. Puei lo veiérem atraversar mai la plaja dessot lo solelh d’un bòt après-metzjorn, mas aqueste bòt en direccion de l’aubèrge.

Chaminava a fatiga, en tenent lo libre jaun dessot lo braç e l’eissuaman sus l’espàtla, lo morre desfach da la suor e da l’ànsia. Tant que mon paire, qu’era estat butat súbit al corrent de tot, en lo seguent abo un uelh impietós, mormoriet sotavòutz:

“Puvràz”.